ปราสาทภูมิโปน

ไม่พบหลักฐานเอ่ยถึงประวัติการสร้างที่แน่ชัด แต่จากรูปแบบทางศิลปกรรมของปราสาทประธาน เช่น การใช้อิฐเป็นวัสดุหลัก แผนผังอาคารที่เป็นสี่เหลี่ยม ไม่มีระบบเพิ่มมุม-ย่อมุม ลวดลายสลักของหินที่วางอยู่เหนือทับหลัง สะท้อนว่าเป็นงานที่สร้างขึ้นในช่วงก่อนเมืองพระนคร ราวพุทธศตวรรษที่ 12-13

ปราสาทภูมิโปนประกอบด้วยอาคารขนาดต่างๆ เรียงตัวกันตามแนวเหนือ-ใต้ 4 หลัง อาคารหลังอื่นๆ ยกเว้นปราสาทประธานเหลือแต่เพียงส่วนฐาน ในขณะที่ปราสาทประธานมีสภาพสมบูรณ์จนถึงยอดปราสาท

ปราสาทประธานก่อด้วยอิฐเป็นวัสดุหลัก หันหน้าไปทางทิศตะวันออก แผนผังสี่เหลี่ยมจัตุรัส ผนังด้านตะวันออกเป็นประตูสู่ครรภคฤหะ ผนังด้านอื่นๆ อีกสามด้านเป็นประตูหลอก มุมทั้งสี่ตกแต่งเป็นเสาอิงหรือเสาหลอก เหนือขึ้นไปเป็นหลังคาชั้นซ้อนลดหลั่นกัน 2-3 ชั้น

ปราสาทภูมิโปนเป็นศาสนสถานในวัฒนธรรมเขมรช่วงก่อนเมืองพระนครที่ใหญ่และสมบูรณ์ที่สุด เป็นตัวแทนในการศึกษาศิลปกรรม การตั้งถิ่นฐาน และความสัมพันธ์ระหว่างดินแดนไทยกับกัมพูชาในระยะแรกเริ่มประวัติศาสตร์ได้

สุภัทรดิศ ดิศกุล, หม่อมเจ้า, ศิลปะสมัยลพบุรี. กรุงเทพฯ : มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2547.

อรพินธุ์ การุณจิตต์, ทะเบียนโบราณสถานขอมในประเทศไทย, เล่ม 3. กรุงเทพฯ: กองโบราณคดี กรมศิลปากร, 2538.