จิตรกรรมฝาผนัง หอไตรวัดระฆังโฆสิตาราม

หอไตรวัดระฆังโฆสิตารามเป็นที่ประทับเดิมของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชตั้งแต่ยังทรงรับราชการในตำแหน่งพระราชวรินทร์ในสมัยกรุงธนบุรี ซึ่งได้ทรงตั้งพระราชปณิธานที่จะอุทิศตำหนักถวายเป็นศาสนสมบัติ จึงโปรดให้รื้อตำหนักเดิมมาปลูกไว้ที่หลังพระอุโบสถ วัดบางหว้าใหญ่ ต่อมาเมื่อ พ.ศ.2331 หลังจากเสร็จสิ้นพระราชกรณียกิจในการสังคายนาพระไตรปิฎก จึงได้โปรดเกล้าฯ ให้รื้อตำหนักจากหลังพระอุโบสถมาสร้างเป็นหอพระไตรปิฎกในสระที่ขุดขึ้นใหม่ โดยปลูกเป็นเรือนไม้แฝด 3 หลัง ประกอบด้วย หอกลาง หอนั่งซึ่งอยู่ทางซ้าย และหอนอนซึ่งอยู่ทางขวา งานจิตรกรรมฝาผนังคงเขียนขึ้นภายหลังจากที่ปลูกเรือนเสร็จ

ภาพเขียนสีฝุ่น

พ.ศ.2524 อาจารย์เฟื้อ หริพิทักษ์ เป็นผู้ควบคุมงานบูรณปฏิสังขรณ์และอนุรักษ์ภาพจิตรกรรม

จิตรกรรมฝาผนังมีรูปแบบอย่างจิตรกรรมไทยประเพณีที่สืบเนื่องมาจากสมัยอยุธยา เขียนด้วยสีฝุ่นบนผนังพื้นไม้ มีลักษณะสำคัญ เช่น ใช้เส้นสินเทาคั่นฉาก โดยใช้สีแดงเป็นพื้นหลัง เพื่อขับเน้นให้ภาพบุคคลและวัตถุอื่นซึ่งมีสีอ่อนกว่าโดดเด่นขึ้น การเขียนภาพเป็นแบบระบายสีและตัดเส้น ภาพบุคลสำคัญใช้สีอ่อน ส่วนภาพบุคคลชั้นรองใช้สีเข้มกว่า

ภายในหอไตรวัดระฆังโฆสิตารามมีภาพจิตรกรรมฝาผนังโดยตลอดเกือบทุกแห่ง ที่สำคัญได้แก่ หอกลางเขียนภาพเรื่องรามเกียรติ์ตอนศึกกุมภกรรณไว้ที่ผนังด้านประตูทางเข้า ผนังฝั่งตรงข้ามเขียนตอนศึกอินทรชิต สมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ทรงกล่าวว่าเป็นฝีมือของพระอาจารย์นาค ซึ่งเป็นช่างพระที่มีชื่อเสียงในสมัยรัชกาลที่ 1 หอนั่งเขียนภาพเทพชุมนุม หอนอนที่ผนังด้านซ้ายเขียนภาพไตรภูมิโลกสัณฐาน ส่วนผนังด้านขวาเขียนภาพมฆมานพหรือตำนานพระอินทร์ หลังบานประตูเขียนภาพภิกษุปลงอสุภกรรมฐาน จิตรกรรมฝาผนังทั้งหมด แม้จะเป็นเรื่องราวที่เป็นนิทานปรัมปราคติและมีเรื่องรามเกียรติ์ซึ่งเป็นวรรณคดีที่เกี่ยวข้องกับคติความเชื่อในศาสนาพราหมณ์ แต่ก็เป็นเนื้อหาที่ให้ข้อคิดในทางธรรมะ จึงอาจเป็นเหตุผลที่เลือกเขียนภาพเหล่านี้ไว้ภายในหอไตร อนึ่ง เรื่องรามเกียรติ์ยังเป็นวรรณคดีที่มีบทบาททางศิลปกรรมในช่วงต้นกรุงรัตนโกสินทร์ อาจเป็นผลมาจากวรรณคดีเรื่องนี้มีแนวคิดที่เกี่ยวข้องกับสถาบันพระมหากษัตริย์และพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชได้ทรงพระราชนิพนธ์ไว้ จิตรกรรมฝาผนังภายในหอไตรจึงนับเป็นตัวอย่างที่สำคัญของงานช่างจิตรกรรมสมัยรัชกาลที่ 1 ที่หาชมได้ยาก

ไตรภูมิโลกสัณฐาน, ตำนานพระอินทร์, รามเกียรติ์