จิตรกรรมเรื่องพระราชประวัติรัชกาลที่ 5

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯให้รื้อพระที่นั่งทรงผนวชมาจากพระพุทธรัตนสถานในพระบรมมหาราชวัง ซึ่งเคยเป็นที่ประทับเมื่อทรงผนวชมาสร้างเป็นหมู่กุฏิเจ้าอาวาสที่วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนารามและโปรดเกล้าฯให้เขียนภาพพระราชประวัติและพระราชกรณียกิจของพระองค์ มีผู้สันนิษฐานว่าหม่อมเจ้าจันทร์ ดารากร เป็นช่างหลวงผู้เขียนภาพเหล่านี้

ภาพเขียนสีฝุ่น ปิดทองคำเปลวบางส่วน

พ.ศ. 2528 งานอนุรักษ์จิตรกรรมฝาผนังและประติมากรรมติดที่ กองโบราณคดี กรมศิลปากร ได้ดำเนินการศึกษาและเก็บข้อมูล พร้อมทั้งอนุรักษ์จิตรกรรมฝาผนังพระที่นั่งทรงผนวช

จิตรกรรมพระราชประวัติรัชกาลที่ 5 เขียนภาพเหตุการณ์สำคัญที่เกิดขึ้นในราชสำนักตั้งแต่ปลายรัชกาลที่ 4 ถึงกระทั่งเมื่อย้ายพระที่นั่งทรงผนวชจากในพระบรมมหาราชวังมาสร้างไว้ที่วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนารามในสมัยรัชกาลที่ 5 แต่ละห้องภาพปรากฏภาพพระราชพิธีที่สำคัญ เช่น พระราชพิธีโสกันต์ รวมทั้งพระราชกรณียกิจต่างๆ เช่น ภาพการเสด็จออกรับราชทูต โดยมีฉากหลังเป็นสถานที่สำคัญที่มีอยู่จริง เช่น ภาพพระที่นั่งและอาคารสำคัญต่างๆในพระบรมมหาราชวัง ภาพพระปฐมเจดีย์ พระสมุทรเจดีย์ เป็นต้น เทคนิคการเขียนภาพใช้หลักทัศนียวิทยาอย่างตะวันตกที่สมจริงและเคร่งครัดมากขึ้นกว่าจิตรกรรมในสมัยรัชกาลที่ 4 นอกจากนี้ยัง ภาพจิตรกรรมยังแสดงให้เห็นสภาพสังคมในสมัยนั้น ไม่ว่าจะเป็นภาพบ้านเรือน การแต่งกายของผู้คน การใช้เรือเป็นพาหนะสัญจร การใช้ธงชาติ มหรสพและการละเล่นต่างๆ

จิตรกรรมฝาผนังที่พระที่นั่งทรงผนวชสันนิษฐานว่าเขียนขึ้นโดยช่างหลวงในสมัยรัชกาลที่ 5 เล่าเรื่องพระราชกรณียกิจของรัชกาลที่ 5 เริ่มตั้งแต่ก่อนเสด็จขึ้นครองราชย์เรื่อยมาจนถึงทรงผนวชและประทับอยู่ ณ พระที่นั่งองค์นี้จิตรกรรมฝาผนังแห่งนี้นับได้ว่าเป็นการวาดภาพตามแนวคิดใหม่เนื่องจากเป็นการบันทึกเหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์ โดยเฉพาะเหตุการณ์พระราชพิธีสำคัญในราชสำนักเมื่อปลายรัชกาลที่ 4 ถึงต้นรัชกาลที่ 5 เช่น ภาพพระราชพิธีโสกันต์ ภาพพระราชพิธีบรรพชา ที่น่าสนใจคือการเขียนภาพบุคคลสำคัญ เช่น ภาพพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ภาพพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ภาพสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) ผู้สำเร็จราชการแผ่นดินในสมัยรัชกาลที่ 5 ซึ่งแม้จะเป็นภาพขนาดเล็กแต่ก็ให้ความสำคัญกับความสมจริงเป็นอย่างมาก นอกจากนี้ภาพพระที่นั่งและอาคารสำคัญต่างๆในพระบรมมหาราชวังยังเขียนขึ้นอย่างเหมือนจริง ซึ่งบางแห่งไม่ปรากฏหลักฐานในปัจจุบันแล้ว ภาพจิตรกรรมจึงเป็นหลักฐานสำคัญอย่างหนึ่งที่ยืนยันว่าเคยมีอาคารเหล่านั้นอยู่ในพระบรมมหาราชวังมาแต่เดิม

กองโบราณคดี.รายงานการอนุรักษ์จิตรกรรมฝาผนังพระที่นั่งทรงผนวช วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม. กรุงเทพฯ : งานอนุรักษ์จิตรกรรมฝาผนังและประติมากรรมติดที่ กองโบราณคดี, 2528.

สน สีมาตรัง. “จิตรกรรมฝาผนังที่พระที่นั่งทรงผนวช : จิตรกรรมไทยประเพณีที่กำลัง ก้าวไปสู่จิตรกรรมไทยสมัยใหม่แต่ขาดการสืบทอด” เมืองโบราณปีที่ 6 ฉบับที่ 3 (ส.ค.-พ.ย.2523), 50-66.