พระพุทธรูปนาคปรก

ไม่ปรากฏหลักฐานเอกสารที่เกี่ยวข้องกับประวัติการสร้าง แต่จากรูปแบบทางศิลปกรรมสันนิษฐานว่าสร้างขึ้นราวพุทธศตวรรษที่ 18

หล่อสำริด

พระพุทธรูปอยู่ในอิริยาบถนั่งขัดสมาธิราบ พระหัตถ์ทำปางสมาธิ ประทับอยู่บนขนดนาค เบื้องหลังมีพังพานนาคปรกไว้

พระพักตร์เหลี่ยม สวมเครื่องทรงมากชิ้น ได้แก่ กุณฑลทรงตุ้มแหลม กระบังหน้าและรัดเกล้ากรวยอันประกอบด้วยชั้นลดหลั่นของแถวกลีบบัว เป็นหนึ่งในลักษณะเด่นของพระพุทธรูปศิลปะเขมรแบบบายน สวมกรองศอ พาหุรัด ทองพระกร

แม้ว่าพื้นที่ระหว่างพระกรกับพระวรกายจะเจาะทะลุทำให้เกิดความรู้สึกว่าเปล่าเปลือย อันเป็นลักษณะเด่นของพระพุทธรูปศิลปะลพบุรี ทว่ากลับปรากฏขอบจีวรเฉวียงพระอุระและชายจีวรสี่เหลี่ยมพาดอยู่บนพระอังสาซ้าย ภายในพระหัตถ์ขวามีตลับกลมวางอยู่

พระพุทธรูปปางนาคปรกองค์นี้อยู่ในสภาพสมบูรณ์มาก ถือเป็นตัวอย่างของพระพุทธรูปในศิลปะลพบุรีหรือศิลปะเขมรในประเทศไทยช่วงบายนที่งดงาม

ตามปกติพระพุทธรูปปางนาคปรกจะหมายถึงเหตุการณ์ในสัปดาห์ที่ 6 หลังตรัสรู้ ขณะนั้นพระพุทธองค์ประทับนั่งใต้ต้นจิกริมฝั่งสระน้ำ ครานั้นพายุฝนกำลังจะเกิด พญานาคมุจลินท์ที่อาศัยในสระน้ำจึงมาขนดกายล้อมพระพุทธองค์เพื่อปกป้องให้รอดพ้นจากพายุฝน อย่างไรก็ตามในสายวัฒนธรรมเขมรความนิยมพระพุทธรูปปางนาคปรกอาจจะเกี่ยวข้องกับการนับถือบูชานาคด้วยก็ได้ โดยนอกจากจะมีฤทธิ์แล้วชาวเขมรยังเชื่อว่านาคเป็นบรรพบุรุษของตนด้วย

สำหรับการสวมเครื่องทรงอันได้แก่กระบังหน้า รัดเกล้า และกุณฑล คงเกิดขึ้นจากประเพณีถวายเครื่องทรงจริงที่ทำด้วยของมีค่าแด่พระพุทธรูป ซึ่งเป็นประเพณีที่ปฏิบัติต่อเทวรูปในศาสนาพราหมณ์ด้วย ดังนั้นเครื่องทรงของพระพุทธรูปกับเทวรูปในวัฒนธรรมเขมรจึงเหมือนกัน

สุภัทรดิศ ดิศกุล, หม่อมเจ้า. ประติมากรรมขอม. กรุงเทพฯ : กรุงสยามการพิมพ์, 2515.

สุภัทรดิศ ดิศกุล, หม่อมเจ้า. ศิลปะสมัยลพบุรี. กรุงเทพฯ : มหาวิทาลัยศิลปากร, 2547.