พระไภษัชยคุรุ

ไม่ปรากฏหลักฐานเอกสารที่เกี่ยวข้องกับประวัติการสร้างโดยตรง แต่จากการค้นพบภายในกู่คันธนามซึ่งเป็นศาสนสถานประจำอโรคยศาลที่พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 โปรดให้สร้างขึ้น และรูปแบบเทียบได้กับประติมากรรมในศิลปะเขมรแบบบายน จึงสันนิษฐานได้ว่าประติมากรรมองค์นี้ควรสร้างขึ้นในช่วงพุทธศตวรรษที่ 18 รัชกาลพระเจ้าชัยวรมันที่ 7

หินทรายแกะสลัก

ค้นพบที่กู่คันธนาม ตำบลยางคำ อำเภอโพนทราย จังหวัดร้อยเอ็ด ศาสนสถานแห่งนี้เป็นศาสนสถานประจำอโรคยศาล

ประติมากรรมอยู่ในอิริยาบถนั่งขัดสมาธิราบบนฐานหน้ากระดานที่ประดับลายกลีบบัว พระพักตร์ สวมมงกุฎอันประกอบด้วยกระบังหน้าและรัดเกล้ากรวยซ้อนชั้น สวมกุณฑลทรงตุ้มแหลม พระกรกายช่วงบนเปล่าเปลือย พระหัตถ์ทั้งสองประคองหม้อน้ำไว้ในตำแหน่งพระอุทร

ประติมากรรมที่มีลักษณะแบบนี้ยังเป็นที่ถกเถียงทางวิชาการว่าควรหมายถึงทิพยบุคคลองค์ใด จากการที่มักค้นพบตามศาสนสถานประจำอโรคยศาลและพระหัตถ์ทั้งสองประคองหม้อน้ำในตำแหน่งพระอุทร ทำให้หลายท่านเชื่อว่าเป็นรูป พระไภษัชยคุรุ ผู้เป็นพระพุทธเจ้าแห่งการแพทย์ในคติพุทธศาสนามหายาน

รุ่งโรจน์ ภิรมย์อนุกูล. “ประติมานวิทยาของรูปเคารพในสุคตาลัย ศาสนสถานประจำอโรคยศาล” เมืองโบราณ, ปีที่ 40, ฉบับที่ 3 (กรกฎาคม-กันยายน 2557), หน้า 108-121.

รุ่งโรจน์ ภิรมย์อนุกูล. “อโรคยศาล ความรู้ทั่วไปและข้อสังเกตเบื้องต้น” เมืองโบราณ, ปีที่ 30, ฉบับที่ 3 (กรกฎาคม-กันยายน 2547), หน้า 15-53.