ภาพเล่าเรื่องตอนออกผนวชที่อานันทเจดีย์

พระเจ้าจันสิตถาโปรดให้สร้างเจดีย์องค์นี้ขึ้น โดยมีตำนานกล่าวว่าพระสงฆ์จากอินเดียได้เล่าถึงถ้ำนันทมูลในภูเขาคันธมาทน์ พระองค์จึงได้สร้างเจดีย์องค์น้เพื่อให้เหมือนกับถ้ำดังกล่าว

ส่วนพระพุทธรูปภายในอานันทเจดีย์ก็คงสร้างขึ้นพร้อมกับการสถาปนาเจดีย์ในรัชกาลเดียวกัน

พระพุทธรูปองค์นี้เป็นส่วนหนึ่งของ “ประติมากรรมเล่าเรื่องพุทธประวัติ” ซึ่งประดิษฐานอยู่ที่ทางประทักษิณภายในและมณฑปทั้งสี่ทิศ พระพุทธรูปเล่าเรื่องพุทธประวัติที่อานันทเจดีย์ ถือเป็นประติมากรรมเล่าเรื่องพุทธประวัติที่สมบูรณ์ที่สุดในศิลปะพุกาม

คัมภีร์ทั้งพุทธศาสนาเถรวาทและมหายานได้กล่าวตรงกันว่าพระโพธิสัตว์ได้ตัดพระเมาลีของพระองค์เพื่อการออกบวชอันเป็นสัญลักษณ์ของการสละทางโลก บางคัมภีร์ยังกล่าวถึงการโยนพระเมาลีขึ้นไปบนท้องฟ้าเพื่อการเสี่ยงทายอีกด้วย

ประติมากรรมนี้เป็นภาพของพระโพธิสัตว์กำลังใช้พระหัตถ์ขวาตัดพระเมาลี ส่วนพระหัตถ์ซ้ายกำลังจับพระเมาลี เครื่องแต่งกายของพระโพธิสัตว์ยังคงเป็นเครื่องแต่กายของฆราวาส คือมีผ้าคาดเฉียง (วาสตรยัชโญปวีต) ก่อนที่ต่อไปพระโพธิสัตว์จะเริ่มทรงจีวรตามแบบบรรพชิต