หมู่พระมหามณเฑียร

สร้างขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 1

บูรณะครั้งใหญ่ในสมัยรัชกาลที่ 3 เช่น ก่ออิฐหุ้มเสาไม้ที่ท้องพระโรงพระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย และท้องพระโรงหน้าพระที่นั่งจักรพรรดิพิมาน เปลี่ยนไม้เครื่องบนของหลังคา พร้อมทั้งทำผนังก่ออิฐฉาบปูนโดยรอบ

หมู่พระมหามณเฑียรเป็นอาคารทรงไทยประเพณีล้อมรอบด้วยกำแพงแก้ว ภายในหมู่อาคารประกอบด้วยพระที่นั่งที่สำคัญ 3 องค์เชื่อมต่อกัน ได้แก่ 1. พระที่นั่งจักรพรรดิพิมาน 2.พระที่นั่งไพศาลทักษิณ 3.พระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัยมไหสูรยพิมานพระที่นั่งทุกองค์เป็นอาคารก่ออิฐถือปูน หลังคาเครื่องไม้ซ้อนชั้นมุงกระเบื้องเคลือบสีเขียวสลับส้มและเหลืองกรอบหน้าบันประดับเครื่องลำยอง ที่หน้าบันประดับรูปเทวดาถือพระขรรค์ซุ้มพระทวารและพระบัญชรเป็นซุ้มทรงบรรพแถลง ภายในพระที่นั่งแต่ละองค์เป็นห้องโถงในผังสี่เหลี่ยมผืนผ้าซึ่งมีทางเชื่อมระหว่างกัน มีเสาในประธานทรงสี่เหลี่ยมรองรับน้ำหนักภายในพระที่นั่งแต่ละองค์ตกแต่งด้วยภาพจิตรกรรมฝาผนังมีทั้งที่เป็นภาพปรัมปราคติที่เกี่ยวข้องกับเทพเจ้าซึ่งเกี่ยวข้องกับคติความเชื่อในราชสำนัก และภาพลวดลายประดับต่างๆ

พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชโปรดเกล้าฯ ให้สร้างหมู่พระมหามณเฑียรเพื่อเป็นที่ประทับ ประกอบด้วยพระที่นั่งและอาคารสำคัญเชื่อมต่อกัน รวม 5 องค์ ได้แก่ พระที่นั่งจักรพรรดิพิมาน พระที่นั่งไพศาลทักษิณ พระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัยมไหสูรยพิมาน พระปรัศว์ซ้ายและพระปรัศว์ขวา ทั้งยังมีหอพระสุราลัยพิมานและหอพระธาตุมณเฑียรเพื่อประดิษฐานพระพุทธรูปและพระบรมอัฐิ

หมู่พระมหามณเฑียรตั้งอยู่ย่านกลางของพระบรมมหาราชวัง โดยมีอาณาเขตครอบคลุมบริเวณเขตพระราชฐานชั้นกลางและชั้นใน ภายในหมู่พระมหามณเฑียรเป็นที่ประทับและเสด็จออกว่าราชการของพระมหากษัตริย์ เป็นที่ประดิษฐานพระพุทธรูปและสิ่งศักดิ์สิทธิ์สำคัญของบ้านเมือง เช่น พระสยามเทวาธิราช เป็นที่ประดิษฐานพระบรมอัฐิของพระมหากษัตริย์รัชกาลที่ 1-3 ทั้งยังเป็นสถานที่เก็บรักษาพระราชบัลลังก์ เช่น พระที่นั่งภัทรบิฐ พระที่นั่งอัฏฐทิศ รวมทั้งเครื่องราชูปโภคอื่นๆที่สำคัญในราชสำนัก หมู่พระมหามณเฑียรยังเป็นสถานที่ในการประกอบพระราชพิธีที่สำคัญ เช่น พระราชพิธีบรมราชาภิเษก พระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษา เป็นต้น

แน่งน้อย ศักดิ์ศรี, ม.ร.ว. พระบรมมหาราชวังและวัดพระศรีรัตนศาสดาราม. กรุงเทพฯ: ริเวอร์บุ๊คส์, 2543.

สันติ เล็กสุขุม. ข้อมูลกับมุมมอง : ศิลปะรัตนโกสินทร์. กรุงเทพฯ : เมืองโบราณ, 2548.