พระพุทธรูปปางมารวิชัย

รูปแบบทางศิลปกรรมของพระพุทธรูปองค์นี้เป็นแบบที่เรียกกันว่า พระพุทธรูปอู่ทองรุ่นที่ 3 อายุราวกลางพุทธศตวรรษที่ 20 ที่ฐานมีจารึกภาษาไทย อ่านแบบปัจจุบันได้ว่า “ตนนี้ก่อพระเจ้าแม่เอินไว้ในบุรพารามนี้” มีนักวิชาการได้วิเคราะห์ว่าเจ้าแม่ที่เอ่ยถึงนี้น่าจะได้แก่พระเทวีศรีจุฬาลักษณ์ ผู้สร้างวัดบุรพาราม

หล่อสำริด

ค้นพบจากกรุเจดีย์ที่วัดมหาธาตุ จังหวัดสุโขทัย โดยคนร้าย ต่อมาพระราชประสิทธิคุณ (ทิม ยสฺสทินโน) ได้นำไปเก็บรักษาไว้ที่วัดราชธานี อำเมือง จังหวัดสุโขทัย ก่อนปัจจุบันจะย้ายมาไว้ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ สวรรควรนายก

พระพุทธรูปอยู่ในอิริยาบถนั่งขัดสมาธิราบปางมารวิชัยบนฐานบัวที่ไม่มีการประดับตกแต่งใดๆ รูปแบบในภาพรวมสะท้อนถึงการสืบต่อจากพระพุทธรูปรุ่นก่อนกรุงศรีอยุธยา-อยุธยาตอนต้น หรือพระพุทธรูปอู่ทองรุ่นที่ 1 และรุ่นที่ 2 ในขณะเดียวกันก็มีความสัมพันธ์กับพระพุทธรูปหมวดใหญ่ในศิลปะสุโขทัยด้วย

รูปแบบสำคัญของพระพุทธรูปองค์นี้ที่สืบต่อจากพระพุทธรูปอู่ทองรุ่นที่ 1 และ 2 ได้แก่ นั่งขัดสมาธิราบพระหัตถ์ทำปางมารวิชัยอยู่บนฐานบัวเกลี้ยงๆ เม็ดพระศกเทียบได้ดังหนามขนุน ส่วนความสัมพันธ์กับพระพุทธรูปสุโขทัยเห็นได้จากพระรัศมีรูปเปลวไฟ พระพักตร์วงรูปไข่ พระขนงโก่งโค้ง แม้มีไรพระศกเช่นพระพุทธรูปอู่ทอง แต่การหยักแหลมที่กึ่งกลางพระนลาฏล้อตามความโก่งโค้งของพระขนงและบริเวณพระกรรเจียก (ขมับ) ไม่หยักแหลม ย่อมสัมพันธ์กับแนวพระเกศาในพระพุทธรูปศิลปะสุโขทัยหมวดใหญ่

พระพุทธรูปองค์นี้ครองจีวรห่มเฉียง ชายสังฆาฏิหรือชายจีวรเป็นแถบสี่เหลี่ยมพาดผ่านพระอังสาซ้ายยาวจรดพระนาภี ปลายตัดตรง พระหัตถ์ขวาวางอยู่บริเวณพระชงฆ์มีความอ่อนช้อยกว่าพระพุธรูปอู่ทองรุ่นที่ 1 และ 2 ซึ่งน่าจะเป็นอีกประเด็นหนึ่งที่สัมพันธ์กับพระพุทธรูปสุโขทัย

พระพุทธรูปอู่ทองรุ่นที่ 3 องค์นี้ค้นพบจากกรุเจดีย์องค์หนึ่งในวัดมหาธาตุ อำเภอเมือง จังหวัดสุโขทัย มีจารึกที่ฐานอ่านเป็นภาษาไทยปัจจุบันได้ว่า “ตนนี้ก่อพระเจ้าแม่เอินไว้ในบุรพารามนี้” มีนักวิชาการได้วิเคราะห์ว่าเจ้าแม่ผู้สร้างพระพุทธรูปนี้น่าจะได้แก่พระมหาเทวีศรีจุฬาลักษณ์ ผู้เป็นพระมเหสีของพระมหาธรรมราชา ซึ่งเป็นพระโอรสของพระมหาธรรมราชาลิไทกับพระศรีธรรมราชมารดา ทั้งยังสันนิษฐานต่อไปว่าพระนางเป็นเจ้าหญิงจากราชวงศ์สุพรรณภูมิ

การค้นพบพระพุทธรูปแบบอยุธยาตอนต้นหรืออู่ทองรุ่นที่ 3 ภายในกรุเจดีย์ที่วัดมหาธาตุ อำเภอเมือง จังหวัดสุโขทัย ย่อมสะท้อนถึงความสัมพันธ์ทางศาสนาและวัฒนธรรมระหว่างอยุธยากับสุโขทัยอย่างชัดเจน

1.จารึกที่ฐานเขียนเป็นภาษาไทยสมัยสุโขทัย อ่านเป็นภาษาไทยปัจจุบันได้ว่า “ตนนี้ก่อพระเจ้าแม่เอินไว้ในบุรพารามนี้” แปลสรุปความได้ว่า “พระพุทธรูปองค์นี้เจ้าแม่ได้ให้สร้างขึ้นเพื่อถวายไว้กับวัดบุรพารามนี้”

พิเศษ เจียจันทร์พงษ์. “ความหมายของ พระพุทธรูปศิลปะอู่ทองซึ่งพบที่สุโขทัย” ดำรงวิชาการ ปีที่ 13, ฉบับที่ 1 (มกราคม-มิถุนายน 2557), หน้ส 45-72.

พิเศษ เจียจันทร์พงษ์. “เจ้าแม่ศรีจุฬาลักษณ์ (มิใช่ชาวสุโขทัย).” ใน ศาสนาและการเมือง ในประวัติศาสตร์สุโขทัย-อยุธยา. กรุงเทพฯ : มติชน, 2545, หน้า 97-108

ศักดิ์ชัย สายสิงห์. พระพุทธรูปในประเทศไทย รูปแบบ พัฒนาการ และความเชื่อของคนไทย. กรุงเทพฯ : ภาควิชาประวัติศาสตร์ศิลปะ คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2556.