พระพุทธปัญญาอัคคะ

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้นเมื่อ พ.ศ.2428

พระพุทธรูปประทับยืนเหนือฐานสิงห์กลีบบัว ที่ฐานมีจารึกพระราชดำริของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวในการสร้างพระพุทธรูป แสดงปางประทานอภัย 2 พระหัตถ์ หรือปางห้ามสมุทร ปลายนิ้วพระหัตถ์ทั้ง 4 ยาวเท่ากัน ครองจีวรห่มคลุมพระอังสาทั้ง 2 ข้างแหวกกลางพระอุระ อย่างเดียวกับการห่มจีวรอย่างแหวกของภิกษุรามัญนิกาย จีวรเป็นริ้วอย่างธรรมชาติ แลเห็นจีวรที่ห่มทับสบงที่เป็นริ้วชั้นใน รูปแบบของการทำจีวรจึงแสดงถึงแนวคิดอย่างสมจริง พระพักตร์อ่อนเยาว์ดูสงบนิ่งคล้ายใบหน้าบุคคลจริง ใบพระกรรณหดสั้น แต่พุทธลักษณะอื่นๆยังคงไว้ ได้แก่ ขมวดพระเกศาเป็นเม็ดเล็ก รองรับพระรัศมีเปลว เหนือพระเศียรประดับด้วยฉัตรทองฉลุลาย 5 ชั้น

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระพุทธรูปฉลองพระองค์สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปวเรศวริยาลงกรณ์ เนื่องจากทรงครองวัดบวรนิเวศเป็นลำดับที่ 2 ต่อจากพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเมื่อทรงผนวช และยังทรงเป็นพระราชอุปัชฌาย์เมื่อพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงผนวช โดยประดิษฐานที่ด้านสกัดทิศตะวันออกของวิหารเก๋งในวัดบวรนิเวศวิหาร พระราชทานนามว่า พระพุทธปัญญาอัคคะ ตามฉายาทางธรรมของสมเด็จพระมหาสมณเจ้าฯ ว่า ปัญฺญาอัคฺโค

พระพุทธปัญญาอัคคะหล่อและประดิษฐานพร้อมกับพระพุทธวชิรญาณซึ่งเป็นพระพุทธรูปฉลองพระองค์พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเพื่อเป็นที่ระลึกถึงเมื่อครั้งทรงผนวชและทรงครองวัดบวรนิเวศวิหารเป็นพระองค์แรก ซึ่งเป็นพระพุทธรูปทรงเครื่อง

น่าสังเกตว่าการสร้างพระพุทธรูปฉลองพระองค์สำหรับพระมหากษัตริย์และพระราชวงศ์ซึ่งเป็นประเพณีในราชสำนักสมัยรัตนโกสินทร์ มักสร้างเป็นพระพุทธรูปทรงเครื่องประทับยืนแสดงปางประทานอภัยสองพระหัตถ์หรือที่เรียกว่าปางห้ามสมุทร โดยประทับยืนเหนือฐานสิงห์กลีบบัว และประกอบฉัตรตามลำดับพระอิสริยยศเหนือพระเศียรพระพุทธรูป ซึ่งมีตัวอย่างในวัดพระศรีรัตนศาสดารามและพระบรมมหาราชวัง รวมทั้งพระพุทธวชิรญาณด้วย แต่สำหรับพระพุทธปัญญาอัคคะนั้น เนื่องจากเป็นพระพุทธรูปฉลองพระองค์ของพระราชวงศ์ที่ครองสมณเพศอย่างสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปวเรศวริยาลงกรณ์ จึงมิได้สร้างเป็นพระพุทธรูปทรงเครื่อง มีเพียงการครองจีวรเท่านั้น แต่กระนั้นก็ยังคงประทับยืนบนฐานสิงห์กลีบบัวและประดับฉัตรทองฉลุลาย 5 ชั้นเหนือพระเศียรตามพระอิสริยยศแห่งสมเด็จพระสังฆราชเจ้า

ศานติ ภักดีคำ. พุทธาวาสวัดบวรนิเวศวิหาร. กรุงเทพฯ: วัดบวรนิเวศวิหาร, 2556.

ศิลปกรรมวัดบวรนิเวศวิหาร. กรุงเทพฯ: วัดบวรนิเวศวิหาร, 2556.