อุโบสถวัดพระศรีมหาธาตุ บางเขน

สร้างในสมัยรัฐบาลจอมพลแปลก พิบูลสงครามเป็นนายกรัฐมนตรี

พลเอก จรูญ รัตนกุล เสรีเริงฤทธิ์ และ หลวงวิจิตรวาทการ เป็นผู้อำนวยการก่อสร้าง

หลวงวิจิตรวาทการ และ พระพรหมพิจิตร เป็นผู้ออกแบบ นายช่างกรมศิลปากรและกรมรถไฟเป็นนายช่างก่อสร้าง กระทำพิธีเปิดและถวายเป็นเสนาสนะแก่พระภิกษุสงฆ์ เมื่อวันที่ 24 มิถุนายน 2485

อาคารคอนกรีต

พระอุโบสถก่ออิฐถือปูน แผนผังแบบจัตุรมุข มุขด้านตะวันตกประดิษฐานพระพุทธรูปประธาน มุขด้านเหนือและใต้เชื่อมต่อเป็นแนวระเบียงคดในผังสี่เหลี่ยมล้อมรอบพระอุโบสถ หลังคาซ้อนชั้นมุงกระเบื้องเคลือบสีประดับกรอบหน้าบันด้วยช่อฟ้า ใบระกา หางหงส์ และนาคสะดุ้งโดยมีโครงสร้างแบบคอนกรีต หน้าบันแต่ละทิศประดับลวดลายไทยที่มีลักษณะเรียบง่าย ไม่เน้นความอ่อนช้อย

วัดพระศรีมหาธาตุ เขตบางเขน เป็นวัดที่สร้างขึ้นโดยดำริของจอมพลแปลก พิบูลสงคราม อดีตนายกรัฐมนตรีเพื่อให้เป็นอนุสรณ์แห่งการปกครองระบอบประชาธิปไตย โดยเลือกสถานที่ก่อสร้างใกล้กับอนุสาวรีย์หลักสี่หรืออนุสาวรีย์พิทักษ์รัฐธรรมนูญ และให้ชื่อวัดนี้เมื่อแรกสร้างว่า “วัดประชาธิปไตย” ต่อมาคณะรัฐบาลได้ติดต่อขอพระบรมสารีริกธาตุและกิ่งต้นพระศรีมหาโพธิ์จากประเทศอินเดียมาประดิษฐานที่วัดนี้ จึงได้เปลี่ยนนามใหม่ว่า วัดพระศรีมหาธาตุ

รูปแบบของพระอุโบสถเป็นแบบจัตุรมุข มุขด้านเหนือและใต้ชักแนวเป็นระเบียงคดโอบล้อมไปด้านหลังพระอุโบสถ ภายในพระอุโบสถประดิษฐานพระศรีสัมพุทธมุนีพระพุทธรูปประธานซึ่งมีพุทธลักษณะคล้ายกับพระพุทธชินราช ภายในระเบียงคดประดิษฐานพระพุทธรูปในอิริยาบถต่างๆ รูปแบบของพระอุโบสถและองค์ประกอบต่างๆ เหล่านี้สันนิษฐานว่าน่าจะได้รับแรงบันดาลใจจากวัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม แต่เป็นที่น่าสังเกตว่าแม้พระอุโบสถจะมีรูปแบบอาคารอย่างไทยประเพณี แต่รายละเอียดในการประดับตกแต่งเป็นไปอย่างเรียบง่าย ไม่เน้นความอ่อนช้อย ซึ่งนักวิชาการบางท่านให้ความเห็นว่าเป็นแนวคิดอย่างใหม่ที่เกิดขึ้นกับสถาปัตยกรรมภายหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครองไปสู่ระบอบประชาธิปไตย ที่ไม่นิยมการแสดงออกทางฐานานุศักดิ์ในสถาปัตยกรรม จนทำให้เกิดคำเรียกสถาปัตยกรรมในช่วงนี้ว่า สถาปัตยกรรมไทยเครื่องคอนกรีต

วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม

ชาตรี ประกิตนนทการ.การเมืองและสังคมในศิลปสถาปัตยกรรม สยามสมัย ไทยประยุกต์ ชาตินิยม. กรุงเทพฯ : มติชน, 2547.

พุฒรียา ประเสริฐสมบัติ. “วัดพระศรีมหาธาตุวรมหาวิหาร บางเขน : ประวัติศาสตร์และศิลปกรรม” การศึกษาโดยเสรีในแขนงวิชาประวัติศาสตร์ศิลปะ ภาควิชาประวัติศาสตร์ศิลปะ คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2548.