พระปั้นหย่า

สร้างขึ้นในสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย เดิมสร้างอยู่ที่สวนขวาในพระบรมมหาราชวัง ต่อมาพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้รื้อมาสร้างที่วัดบวรนิเวศวิหารเมื่อ พ.ศ.2394 เพื่อเป็นที่ประทับของเจ้าฟ้ามงกุฎเมื่อทรงผนวช

ก่ออิฐถือปูน

พระปั้นหย่าเป็นสถาปัตยกรรมทรงตึกอย่างตะวันตกที่ผสมกับจีน ตัวอาคารก่ออิฐถือปูน แผนผังรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า อาคารสูง 3 ชั้น แต่ละชั้นมีลวดบัวขนาดใหญ่คาดรอบอาคารเพื่อแบ่งชั้นอาคารให้เห็นได้อย่างชัดเจน หลังคาพระปั้นหย่ามุงด้วยกระเบื้องและประดับหน้าบันด้วยกระเบื้องเคลือบแบบจีนเป็นรูปดอกไม้ใบไม้อย่างเทศ กลางหน้าบันประดับรูปพระมหามงกุฎ สองข้างขนาบด้วยฉัตร 5 ชั้น ซึ่งเป็นสัญลักษณ์แทนพระนามเจ้าฟ้ามงกุฎ ผนังอาคารภายนอกเรียบง่าย ไม่ประดับลวดลาย กรอบประตูหน้าต่างเป็นช่องสี่เหลี่ยม

พระปั้นหย่าเป็นพระตำหนักที่พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้ย้ายมาพระราชทานเจ้าฟ้ามงกุฎสำหรับเป็นที่ประทับเมื่อทรงผนวชและเสด็จมาครองวัดบวรนิเวศวิหาร มีลักษณะเป็นอาคารทรงตึกอย่างตะวันตกที่ใช้คิ้วบัวคาดโดยรอบเพื่อแบ่งให้เห็นอาคารแต่ละชั้น ซึ่งเป็นลักษณะเฉพาะที่พบได้ในอาคารทรงตึกระยะแรกๆของสมัยรัตนโกสินทร์แต่ขณะเดียวกันยังคงผสมผสานกับเครื่องหลังคาและหน้าบันแบบศิลปะจีนซึ่งประดับด้วยกระเบื้องเคลือบสีโดยไม่ประดับเครื่องลำยองแบบไทยประเพณีทั้งนี้มีกฎที่เคร่งครัดมาแต่เดิมตั้งแต่เจ้าฟ้ามงกุฎทรงครองวัดว่าห้ามสตรีเข้าไปยังพระปั้นหย่าโดยเด็ดขาด

ศานติ ภักดีคำ, ชาตรี ประกิตนนทการ.สังฆาวาสวัดบวรนิเวศวิหาร. กรุงเทพฯ : วัดบวรนิเวศวิหาร, 2556.