มณฑปวัดตระพังทองหลาง

ไม่ทราบประวัติการสร้างที่แน่ชัด แต่จากการศึกษาลวดลายปูนปั้นที่เคยประดับอยู่ภายในซุ้มประจำด้านเหนือ ตะวันตก และใต้ของมณฑป ทำให้สามารถกำหนดอายุศาสนสถานหลังนี้ไว้ได้ราวพุทธศตวรรษที่ 20

ประกาศขึ้นทะเบียนโบราณสถานในราชกิจจานุเบกษา เล่ม 79 ตอน 58 วันที่ 26 มีนาคม พ.ศ. 2505

มณฑปวัดตระพังทองหลางตั้งอยู่กึ่งกลางวัด เป็นอาคารก่ออิฐถือปูนแผนผังสี่เหลี่ยมจัตุรัส หลังคาไม่เหลือร่องรอยแล้ว เชื่อว่าเพราะทำจากเครื่องไม้มุงด้วยกระเบื้อง เมื่อเวลาผ่านไปจึงปรักหักพังลง ภายในประดิษฐานพระพุทธรูปก่ออิฐถือปูน มีทางเข้าอยู่ทางด้านตะวันออก ส่วนด้านเหนือ ตะวันตก และใต้ มีจระนำประดับภาพปูนปั้นเล่าเรื่องพุทธประวัติ ด้านเหนือเป็นตอนโปรดช้างนาฬาคีรี ด้านตะวันตกเป็นตอนแสดงยมกปาฏิหาริย์ ณ เมืองสาวัตถี และด้านใต้เป็นตอนเสด็จลงจากสวรรค์ชั้นดาวดึงส์

1. วัดตระพังทองหลางเป็นวัดขนาดกลางที่เป็นตัวอย่างสำคัญในการศึกษาศิลปกรรมสุโขทัย เป็นหนึ่งในวัดที่ใช้มณฑปเป็นประธานของวัด ด้านหน้าเป็นวิหาร ดังกล่าวนี้อันเป็นรูปแบบหนึ่งของวัดสมัยนี้ สำหรับอุโบสถสร้างแยกออกมาต่างหาก ซึ่งเป็นรูปแบบหนึ่งที่นิยมในสมัยสุโขทัยเช่นกัน

2. งานปูนปั้นเล่าเรื่องพุทธประวัติประดับผนังมณฑปเป็นตัวอย่างงานศิลปกรรมที่งดงามที่สุดตัวอย่างหนึ่งในศิลปะสุโขทัย แต่น่าเสียดายที่ปัจจุบันชำรุดลงมากแล้ว

มโน กลีบทอง. ลักษณะและรูปแบบของมณฑปสมัยสุโขทัยในบริเวณเมืองเก่าสุโขทัย ต.เมืองเก่า อ.เมือง จ.สุโขทัย. กรุงเทพฯ : ภาควิชาประวัติศาสตร์ศิลปะ, 2529.

ศิลปากร, กรม. ทำเนียบโบราณสถานอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2531.