หอชัชวาลเวียงชัย

สร้างขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 4

ประกาศขึ้นทะเบียนโบราณสถานในราชกิจจานุเบกษา เล่ม 78 ตอน 52 วันที่ 8 มีนาคม พ.ศ. 2478

หอชัชวาลเวียงชัยมีรูปแบบและแผนผังอาคารอย่างตะวันตก โดยสร้างขึ้นเลียนแบบอาคารแบบคลาสสิคในผังกลมซึ่งเป็นที่นิยมในคริสต์ศตวรรษที่ 16 สร้างเป็นอาคารสูง 2 ชั้น ในผังกลม มีเสากลม 8 ต้นและผนังวงโค้งแบบอาร์เขต (Arcade) ช่วยรับน้ำหนัก และมีบันไดเวียนที่กลางอาคารไปสู่ชั้นบนที่มีระเบียงล้อมรอบ ราวบันไดทำด้วยเหล็กเส้นกลม ด้านบนสุดเป็นโดมขนาดใหญ่ กรุด้วยกระจกใสเรียงซ้อนกันในกรอบเหล็กเส้น เหนือยอดโดมเป็นซุ้มขนาดเล็กก่ออิฐฉาบปูนวางคานรูปวงแหวนและมีการคำยันยึดกับผนังห้องกลมด้วยเหล็กเส้นแบนในแนวทแยง 4 ทิศ เป็นที่สำหรับแขวนกระโจมไฟ

พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้สร้างที่ประทับสำหรับทรงส่องกล้องทอดพระเนตรดวงดาวตามตำราดาราศาสตร์ และมีพระราชประสงค์ให้เป็นหอสังเกตการณ์ทางดาราศาสตร์และรักษาเวลามาตรฐานของประเทศไทยที่ได้ทรงสถาปนาเส้นแวงที่ 100 องศาตะวันออกซึ่งพาดผ่านใกล้พระนครคีรีและพระบรมมหาราชวังเพื่อใช้เป็นเส้นแวงหลักของระบบเวลามาตรฐานกรุงเทพฯ หอชัชวาลเวียงชัยจึงเป็นอนุสรณ์แห่งผลสัมฤทธิ์ในทางวิทยาศาสตร์เกี่ยวกับระบบเวลามาตรฐานของไทยในสมัยนั้นขณะเดียวกันยังทำหน้าที่เป็นประภาคารให้ผู้เดินเรือสังเกตเห็นพระนครคีรีได้จากชายฝั่งทะเลเพชรบุรี

ศิลปากร, กรม. อุทยานประวัติศาสตร์พระนครคีรี. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2542.

ศิลปากร, กรม. ทะเบียนโบราณสถาน. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2532.

เบญจวรรณ ทัศนลีลพร. การออกแบบพระนครคีรี (วิทยานิพนธ์ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาประวัติศาสตร์สถาปัตยกรรม บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร), 2543.