พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท

สร้างขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 1

พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาทมีแผนผังเป็นอาคารทรงจัตุรมุขโถง ตัวอาคารก่ออิฐถือปูน ด้านนอกฉาบผนังเรียบทาสีขาว หลังคาเป็นเครื่องไม้ทรงจตุรมุขซ้อนชั้น ประดับเครื่องลำยองโดยปลายกรอบหน้าบันมีองค์ประกอบที่มีลักษณะเด่น เรียกว่านาคเบือน หลังคาพระที่นั่งมุงกระเบื้องเคลือบสีเขียวขอบสีส้ม ส่วนบนของเครื่องหลังคาประดับเรือนยอดแบบพระมหาปราสาท มุขด้านเหนือมีมุขเด็จยื่นมาทางด้านหน้าซึ่งประดิษฐานบุษบก มุขด้านใต้ภายในพระที่นั่งเจาะผนังเป็นพระที่นั่งบุษบกซึ่งสร้างเพิ่มเติมในสมัยรัชกาลที่ 4 มุขทิศตะวันตกสำหรับประดิษฐานพระโกศพระบรมศพของพระมหากษัตริย์และพระบรมวงศ์ชั้นสูง มีทางเชื่อมไปยังศาลาเปลื้องเครื่องที่ตั้งอยู่ทางทิศตะวันตกมุขทิศตะวันออกมีทางเชื่อมไปยังพระที่นั่งอาภรณ์พิโมกข์ปราสาท ซุ้มพระทวารและซุ้มบัญชรเป็นเรือนยอด ภายในพระที่นั่งตกแต่งด้วยจิตรกรรมฝาผนังลายเทพนมพุ่มข้าวบิณฑ์ ประดับดาวเพดานไม้แกะสลักปิดทองประดับกระจก

เมื่อ พ.ศ.2326 รัชกาลที่ 1 โปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระที่นั่งอินทราภิเษกเพื่อเป็นประธานของหมู่พระที่นั่งที่สร้างขึ้นใหม่ทางทิศตะวันตกของพระบรมมหาราชวังให้มีขนาดสูงใหญ่เท่ากับพระที่นั่งสรรเพชรปราสาทในพระราชวังหลวงแห่งกรุงศรีอยุธยา แต่พระที่นั้งองค์นี้เกิดเพลิงไหม้จึงโปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระที่นั่งขึ้นใหม่บนตำแหน่งเดิมของพระที่นั่งอมรินทราภิเษกมหาปราสาท โดยกำหนดให้มีขนาดเท่าพระที่นั่งสุริยามรินทร์ในพระราชวังหลวงสมัยอยุธยา พระราชทานนามว่าพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท สิ่งสำคัญที่ประดิษฐานภายในพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท ได้แก่ พระแท่นราชบัลลังก์ประดับมุกภายใต้นพปฎลมหาเศวตฉัตร และพระแท่นราชบรรจถรณ์ประดับมุก ซึ่งเจ้าพระยามหาเสนา (บุนนาค) สร้างถวายในรัชกาลที่ 1

แน่งน้อย ศักดิ์ศรี, ม.ร.ว. พระบรมมหาราชวังและวัดพระศรีรัตนศาสดาราม. กรุงเทพฯ: ริเวอร์บุ๊คส์, 2543.

สันติ เล็กสุขุม. ข้อมูลกับมุมมอง : ศิลปะรัตนโกสินทร์. กรุงเทพฯ : เมืองโบราณ, 2548.