ปราสาทเมืองสิงห์

ไม่พบประวัติการสร้างที่แน่ชัด แต่จากการใช้ศิลาแลงเป็นวัสดุหลัก ทำให้เทียบได้กับปราสาทในรัชกาลพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 หรือศิลปะบายนที่พบในประเทศไทย ประกอบกับโบราณวัตถุที่พบจากการขุดค้นขุดแต่ง เช่น พระพุทธรูป พระโพธิสัตว์ ก็สร้างขึ้นเนื่องในคติพุทธศาสนามหายาน และมีสุนทรียภาพตามที่นิยมในสมัยของพระองค์ จึงเชื่อว่าปราสาทเมืองสิงห์สร้างขึ้นในสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 หรือราวพุทธศตวรรษที่ 18

ขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถานประกาศในราชกิจจานุเบกษาเล่มที่ 52 ตอนที่ 75 8 มีนาคม พ.ศ. 2478

ปราสาทเมืองสิงห์ได้รับการบูรณปฏิสังขรณ์แล้ว ศิลาแลงเป็นวัสดุหลักในการก่อสร้าง ฉาบปูนและประดับด้วยปูนปั้นซึ่งปัจจุบันหลุดล่วงไปเกือบหมดแล้ว หันหน้าไปทางทิศตะวันออก

รูปแบบปราสาทมีลักษณะเป็นกลุ่มอาคารตั้งอยู่บนฐานยกพื้นสูง ปราสาทประธานตั้งอยู่กึ่งกลางของฐานยกพื้น ยอดปรักหักพังหมดแล้ว ด้านหน้าปราสาทประธานทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือมีบรรณาลัยตั้งอยู่ ทั้งหมดล้อมรอบด้วยระเบียงคด กลางด้านทั้งสี่ของระเบียงคดเป็นโคปุระที่ทำยอดเป็นทรงปราสาท

ปราสาทเมืองสิงห์ตั้งอยู่ในตำแหน่งเกือบกึ่งกลางของเมืองสิงห์ ถือเป็นเมืองในวัฒนธรรมเขมรที่อยู่ทางทิศตะวันตกที่สุดของประเทศไทย และของสายวัฒนธรรมเขมรโบราณ น่าจะสร้างขึ้นในรัชกาลของพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 เมืองสิงห์และปราสาทเมืองสิงห์น่าจะเกี่ยวข้องกับอำนาจทางการเมืองและทางวัฒนธรรมของพระองค์ เป็นสิ่งยืนยันสายสัมพันธ์ที่มีต่อดินแดนไทยว่ากล้างขวางกว่ากษัตริย์พระองค์อื่น

นักวิชาการหลายท่านยังเชื่อกันว่าเมืองสิงห์น่าจะตรงกับชัยสิงหปุระที่ปรากฏอยู่ในจารึกปราสาทพระขรรค์ ประเทศกัมพูชา ว่าพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 โปรดให้ส่งรูปพระชัยพุทธมหานาถมาประดิษฐาน

ตำนานท้องถิ่นเล่าถึงประวัติเมืองสิงห์ไว้ดังนี้ พระฤษีตนหนึ่งอาศัยอยู่ที่เขาสูงงิ้วดำ มีลูกศิษย์ 2 คน คนแรกชื่อว่าท้าวอู่ทอง คนที่สองชื่อว่าท้าวเวชสุวรรณโณ ภายในบริเวณอาศรมมีบ่อทอง บ่อเงิน และบ่อน้ำกรด ซึ่งพระฤษีห้ามลูกศิษย์ทั้ง 2 คน ไปเล่นบริเวณดังกล่าว

อยู่มาวันหนึ่งเมื่อฤาษีไม่อยู่ ทั้งสองได้แอบไปเล่นยังบริเวณบ่อทั้งสาม ตกลงกันว่าจะผลัดกันลงไปในบ่อโดยให้อีกคนหนึ่งคอยช่วยฉุดขึ้นมา ท้าวอู่ทองได้ลงไปยังบ่อทองและบ่อเงินก่อนโดยท้าวเวชสุวรรณโณช่วยฉุดขึ้นมาจากบ่อทุกครั้ง เมื่อถึงบ่อน้ำกรดท้าวเวชสุวรรณโณได้ลงไป พลันก็ถูกน้ำกรดกัดกร่อนร่างกาย ส่วนท้าวอู่ทองตกใจรีบหนีไปโดยไม่ช่วยเหลือใดๆ

เมื่อฤษีกลับมาพบเศษร่างท้าวเวชสุวรรณโณในบ่อน้ำกรดจึงชุบชีวิตขึ้นมาใหม่ ท้าวเวชสุวรรณโณต้องการแก้แค้นท้าวอู่ทอง ตามล่าหาท้าวอู่ทองที่หนีไปยังที่ต่างๆ โดยไม่ลดละ แต่ก้าวหนึ่งก้าวของท้าวอู่ทองไกลเท่านกเขาเหิน ในขณะที่ก้าวหนึ่งก้าวของท้าวเวชสุวรรณโณไกลเท่านกเขาเดิน ท้าวอู่ทองจึงสามารถหนีไปได้ไกล เมื่อหนีไปที่ใดก็จะสร้างบ้านเมืองไว้ แต่ท้าวเวชสุวรรณโณตามไม่ลดละจนไล่ทันทุกครั้งไป ทำให้สร้างบ้านเมืองไม่สำเร็จเสียที

ฉันทนา สุรัสวดี, “การศึกษาปราสาทเมืองสิงห์ ตำบลสิงห์ อำเภอไทรโยค จังหวัดกาญจนบุรี” วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต สาขาโบราณคดีสมัยประวัติศาสตร์ บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2530.

ระพีศักดิ์ ชัชวาล, รายงานการขุดแต่งและบูรณะปราสาทเมืองสิงห์. กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, 2520.

ศิลปากร, กรม. ทะเบียนโบราณสถาน. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2532.