เจดีย์ทรงปราสาท วัดเกาะกลาง

ตามประวัติวัดได้กล่าวว่าสร้างขึ้นก่อน พ.ศ. 1176 โดยตระกูลเศรษฐีอินตา พระบิดาของพระนางจามเทวี โดยตั้งอยู่บนเกาะกลางหนองน้ำ จึงเรียกว่า วัดเกาะกลาง แต่จากรูปแบบศิลปกรรมสามารถกำหนดอายุอยู่ในพุทธศตวรรษที่ 19

เจดีย์องค์นี้เป็นเจดีย์ทรงปราสาทห้ายอด ฐานล่างสุดเป็นฐานเขียงรองรับส่วนเรือนธาตุที่เป็นห้องและมีลักษณะเป็นจตุรมุขมีซุ้มจระนำยื่นออกมาทั้ง 4 ด้าน แต่ละซุ้มมีการประดับลวดลายปูนปั้น เหนือขึ้นไปเป็นเจดีย์ทรงระฆังต่อด้วยปล้องไฉนแต่หักหายไปแล้ว

เจดีย์ทรงปราสาทระยะแรกของศิลปะล้านนาที่ได้รับการบูรณะในสมัยหลัง

1. แม้จากรูปแบบเจดีย์จะมีความสัมพันธ์กับศิลปะพุกามและมีอายุสมัยอยู่ในพุทธศตวรรษที่ 19 แต่ลวดลายปูนปั้นที่กรอบซุ้มและลายกาบบน – กาบล่างเป็นลายเครือล้านนาซึ่งเป็นลายในศิลปะล้านนาช่วงพุทธศตวรรษที่ 21 เป็นต้นมาแสดงว่าเจดีย์องค์นี้ได้รับการบูรณะต่อมา

2. พื้นที่เหนือเรือนธาตุที่มุมทั้ง 4 มีพื้นที่พอจะมีประดับสถูปจำลองหรือสถูปิกะ ซึ่งไม่ปรากฏแล้วในปัจจุบัน สันนิษฐานว่าแต่เดิมน่าจะเคยมีแต่หักหายไปแล้ว

1. เจดีย์เชียงยัน วัดพระธาตุหริภุญชัย จังหวัดลำพูน ตัวอย่างเจดีย์ทรงปราสาทระยะแรกในศิลปะล้านนาที่มีอายุร่วมสมัยกับเจดีย์ทรงปราสาท วัดเกาะกลางนี้ และมีลวดลายปูนปั้นในระยะเวลาเดียวกัน

2. กู่กลางทุ่งนอกวัดเกาะกลาง จังหวัดลำพูน เจดีย์ทรงปราสาทใกล้กับวัดเกาะกลางที่ใช้ระบบแกนกลางรับน้ำหนักแบบเดียวกับในศิลปะพุกามแต่มีอายุที่หลังลงมาจากเจดีย์ที่วัดเกาะกลาง

ศักดิ์ชัย สายสิงห์. ศิลปะล้านนา. กรุงเทพฯ: มติชน, 2556.

สันติ เล็กสุขุม. ศิลปะภาคเหนือ : หริภุญชัย-ล้านนา. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพฯ: เมืองโบราณ, 2549.

จิรศักดิ์ เดชวงศ์ญา. “เจดีย์วัดเกาะกลาง อำเภอป่าซาง จังหวัดลำพูน” เมืองโบราณ. 25, 1 (มกราคม – มีนาคม 2542), 83 – 91.

กองพุทธสถาน. ประวัติวัดทั่วราชอาณาจักร เล่ม 9 กรุงเทพฯ: กอง, 2533.