เจดีย์วัดอุโมงค์เถรจันทร์

วัดแห่งนี้สร้างขึ้นตั้งแต่สมัยพระยาเม็งราย โดยมีชื่อว่า วัดไผ่สิบเอ็ดกอ ต่อมาในสมัยพระเจ้ากือนาได้มีการบูรณปฏิสังขรณ์ให้เป็นที่จำพรรษาของพระมหาเถรจันทร์ ประกอบกับภายในวัดมีอาคารก่ออิฐที่มีอุโมงค์อยู่ภายใน จึงเรียกนามวัดนี้ว่า วัดอุโมงค์เถรจันทร์ เข้าใจว่าเจดีย์องค์นี้น่าจะสร้างขึ้นในช่วงต้นของสมัยล้านนานี้เช่นกัน

ประกาศขึ้นทะเบียนโบราณสถานในราชกิจจานุเบกษาเล่มที่ 52 ตอนที่ 75 วันที่ 8 มีนาคม พ.ศ. 2478

เจดีย์วัดอุโมงค์เถรจันทร์เป็นเจดีย์ทรงกลม ก่อด้วยอิฐ ฉาบปูน ตกแต่งด้วยปูนปั้น รูปแบบสำคัญลำดับจากส่วนล่างไปส่วนบนมีดังนี้ ฐานกลมที่ประดับด้วยปูนปั้นรูปกลีบบัว ถัดขึ้นไปเป็นฐานบัวลูกแก้ว 3 ชั้นซ้อนลดหลั่นกัน ท้องไม้ของแต่ละชั้นตกแต่งด้วยปูนปั้นเป็นช่องสี่เหลี่ยม ถัดขึ้นไปเป็นองค์ระฆังกลม มีเส้นรัดอกตกแต่งองค์ระฆัง ถัดขึ้นไปเป็นบัลลังก์สี่เหลี่ยม แกนปล้องไฉนซึ่งตกแต่งด้วยปูนปั้นรูปเทวดา ถัดขึ้นไปเป็นปล้องไฉน ปลี และฉัตร

เจดีย์วัดอุโมงค์เถรจันทร์เป็นเจดีย์ทรงระฆังที่มีองค์ระฆังขนาดใหญ่และบัลลังก์สี่เหลี่ยมซึ่งพบไม่มากนักในล้านนา ลักษณะสำคัญอีกประการหนึ่งคือส่วนฐานกลมที่มีการเจาะท้องไม้เป็นช่องสี่เหลี่ยม รูปแบบเจดีย์มีความสัมพันธ์กับกลุ่มเจดีย์ในศิลปะพุกามที่ได้รับอิทธิพลศิลปะลังกา

1.รูปแบบของเจดีย์สัมพันธ์กับเจดีย์ทรงระฆังในศิลปะลังกา เช่น มีองค์ระฆังขนาดใหญ่ มีบัลลังก์สี่เหลี่ยมรองรับยอดทรงกรวย การประดับรูปเทวดาที่แกนปล้องไฉน

2.มีความสัมพันธ์ทางด้านรูปแบบศิลปะกับเจดีย์ในศิลปะพุกาม เช่น เจดีย์ฉปัฏ (Sapasa) ที่สร้างขึ้นในปีพ.ศ.1733 โดยพระภิกษุฉปัฏ ชาวพุกามที่ได้ไปศึกษาพระพุทธศาสนาในลังกา และ เจดีย์ในวัดถิทสวดี (Thitsawadi) ในหมู่บ้านปวาสอ (Pwasaw ) เมืองพุกาม เนื่องจากมีรูปแบบเป็นเจดีย์ทรงระฆังอิทธิพลศิลปะลังกา และมีส่วนฐานบัวอยู่ในผังกลมที่มีการเจาะช่องสี่เหลี่ยมที่ท้องไม้

ศิลปากร, กรม.การขึ้นทะเบียนโบราณสถานภาคเหนือในความรับผิดชอบของหน่วยศิลปากรที่ 4 ตามโครงการสำรวจและขึ้นทะเบียนโบราณสถานของกองโบราณคดี. กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, 2525.

ศักดิ์ชัย สายสิงห์. ศิลปะล้านนา. กรุงเทพฯ : มติชน, 2556.