เจดีย์เชียงยัน

ไม่ปรากฏประวัติการสร้างแต่จากรูปแบบศิลปกรรมสามารถกำหนดอายุอยู่ในพุทธศตวรรษที่ 19

ประกาศขึ้นทะเบียนโบราณสถานในราชกิจจานุเบกษา เล่มที่ 52 ตอนที่ 75 วันที่ 8 มีนาคม พ.ศ. 2478

ในปี พ.ศ. 2548 ได้มีการขุดค้นศึกษาที่ฐานเจดีย์ด้านทิศตะวันตก พบโบราณวัตถุหลายชิ้น เช่น ประติมากรรมพระพุทธเจ้าปางประสูติ เทวดาพนมมือ ใบหอก

เจดีย์องค์นี้เป็นเจดีย์ทรงปราสาทห้ายอด ฐานล่างสุดเป็นฐานเขียง 3 ฐานรองรับฐานบัวคว่ำบัวหงายยืดท้องไม้สูงคาดลูกแก้วอกไก่ 3 เส้น รองรับด้วยเรือนธาตุที่มีซุ้มจระนำทั้ง 4 ด้านมีการประดับลายปูนปั้นที่ซุ้ม เหนือขึ้นไปเป็นเจดีย์จำลองหรือ สถูปิกะที่มุมทั้ง 4 ที่กึ่งกลางเป็นเจดีย์ทรงระฆังในผังกลมมีการประดับรัดอกต่อด้วยบัวคลุ่มสลับกับลูกแก้ว ยอดสุดหักหายไป

เจดีย์ทรงปราสาทระยะแรกในศิลปะล้านนาที่ได้รับการบูรณะซ่อมแซมในระยะหลัง

1. จากการที่เจดีย์องค์นี้มีการยกฐานสูงและส่วนของจตุรมุขซุ้มจระนำทั้ง 4 หดสั้นเข้ามาเป็นซุ้มประดับเรือนธาตุ ทำให้น่าจะมีอายุหลังกว่าเจดีย์ที่วัดเกาะกลาง

2. ส่วนฐานบัวยอดท้องไม้สูงคาดลูกแก้วอกไก่ 3 เส้นเป็นลักษณะที่ไม่เคยปรากฏในศิลปะล้านนา ซึ่งอาจเกิดจากการซ่อมแซมในสมัยหลัง โดยรูปแบบเดิมน่าจะเป็นฐานบัวคว่ำบัวหงายคาดลูกแก้วอกไก่ 1 เส้น

ตามตำนานกล่าวว่าเจดีย์องค์นี้สร้างโดยแม่ครัวที่เลี้ยงพวกที่สร้างพระธาตุหริภุญชัยและสุวรรณเจดีย์โดยนำอิฐที่เหลือจากการสร้างสุวรรณเจดีย์มาสร้างในราวพุทธศตวรรษที่ 17 แต่จากหลักฐานในปัจจุบันไม่ปรากฏหลักฐานที่เก่าไปถึงช่วงเวลาที่สร้างนั้น

1. เจดีย์ทรงปราสาทห้ายอด วัดสองพี่น้อง เมืองเชียงแสน จังหวัดเชียงราย ตัวอย่างเจดีย์ทรงปราสาทห้ายอดในศิลปะล้านนาที่มีอายุสมัยใกล้เคียงกัน

2. เจดีย์ทรงปราสาทห้ายอด วัดมหาธาตุ จังหวัดสุโขทัย ตัวอย่างเจดีย์ทรงปราสาทยอดในศิลปะสุโขทัยที่ได้รับอิทธิพลมาจากสายเจดีย์ทรงปราสาทห้ายอดในศิลปะล้านนา

ศิลปากร, กรม. การขึ้นทะเบียนโบราณสถานภาคเหนือในเขตรับผิดชอบของหน่วยศิลปากรที่ 4 ตามโครงการสำรวจและขึ้นทะเบียนโบราณสถานของกองโบราณคดี. กรุงเทพฯ: กรม, 2525.

ศักดิ์ชัย สายสิงห์. ศิลปะล้านนา. กรุงเทพฯ: มติชน, 2556.

เพ็ญสุภา สุคตะ ใจอินทร์. พระธาตุหริภุญไชย. กรุงเทพฯ: สำนักศิลปากรที่ 8 เชียงใหม่ กรมศิลปากร กระทรวงวัฒนธรรม, 2553.