พระเจ้าตนหลวง

ตามตำนานกล่าวว่าสร้างขึ้นในสมัยพระยอดเชียงรายในปี พ.ศ. 2034 และแล้วเสร็จในสมัยพระเมืองแก้วในปี พ.ศ. 2067

หล่อสำริด

พ.ศ. 2519 กรมศิลปากรได้บูรณะซ่อมแซมพระเจ้าตนหลวง

พระพุทธรูปองค์นี้ประทับนั่งขัดสมาธิราย แสดงปางมารวิชัยประทับนั่งบนพื้น พระพักตร์รูปไข่ค่อนข้างเหลี่ยม พระเนตรเหลือบต่ำ พระโอษฐ์บนหยักเป็นรูปปีกกา มุมพระโอษฐ์ตวัดขึ้น พระวรกายบอบบาง พระหัตถ์อูม ปลายนิ้วพระหัตถ์ยาวเสมอกัน ชายสังฆาฏิยาวจรดพระนาภี

พระพุทธรูปสำคัญประจำเมืองพะเยา

เนื่องจากพระพุทธรูปองค์นี้ผ่านการบูรณะซ่อมแซมแล้ว ทำให้ลักษณะบางประการต่างจากพระพุทธรูปศิลปะล้านนาสกุลช่างพะเยาในช่วงเวลาเดียวกัน

ตำนานพระเจ้าเลียบโลกโดยกล่าวว่าพระพุทธเจ้าได้เสด็จมาถึงเมืองภูกามยาว ทรงรับบิณฑบาตจากนายช่างทองและได้มอบเส้นพระเกศาแก่นายช่างทองเพราะเห็นว่าที่นี่เหมาะแก่การตั้งศาสนา ต่อมานายช่างทองไม่ได้ถวายน้ำฉัน พระพุทธเจ้าจึงให้พระอานนท์ไปตักน้ำที่สระหนองเอี้ยงแต่พญานาคที่อยู่ในสระไม่ให้ พระพุทธเจ้าจึงปราบพยศนาคในสระที่พระพุทธเจ้าในอดีตได้เสวยน้ำในสระนี้และได้ให้พญานาคสร้างพระพุทธรูปใหญ่เท่าพระกกุสันโธพุทธเจ้าเมื่อพระศาสนาเข้าถึงครึ่งค่อน 5000 พระวัสสา ต่อมาพญานาคจึงได้นำทองคำจากพิภพพญานาคไปและเนรมิตตนเป็นบุรุษนุ่งขาวไปหาสองตายายที่อยู่ใกล้สระนั้นและให้สองตายายสร้างพระพุทธรูปขึ้นที่กลางสระน้ำนั้นตามพุทธดำรัส เมื่อสร้างพระพุทธรูปสำเร็จ พญาเมืองตู้เจ้าเมืองพะเยาได้ส่งพระราชสาส์นไปหาพระเมืองแก้วเรื่องการสร้างพระเจ้าตนหลวงเสร็จสิ้น พระเมืองแก้วมีพระราชศรัทธาจึงพระราชทานทองคำสำหรับสร้างวิหารและพระราชทานนามแก่พระพุทธรูปว่า “พระเจ้าตนหลวงทุ่งเอี้ยงเมืองพะเยา” และพระเมืองแก้วและพญาเมืองตู้ได้ถวายข้าพระจำนวนฝ่ายละ 10 ครัวเรือนรวมเป็น 20 ครัวเรือนคอยดูแลวัดแห่งนี้

1. พระเจ้านั่งดิน วัดพระเจ้านั่งดิน จังหวัดพะเยา ตัวอย่างพระพุทธรูปล้านนาสกุลช่างพะเยาที่ประทับนั่งบนพื้นเช่นเดียวกับพระเจ้าตนหลวงและมีพุทธศิลป์ที่น่าจะคล้ายกับพระเจ้าตนหลวงก่อนการบูรณะ

2. หลวงพ่อนาค วัดป่าแดงบุญนาค จังหวัดพะเยา ปัจจุบันอยู่ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร ตัวอย่างพระพุทธรูปศิลปะล้านนาสกุลช่างพะเยาที่แสดงลักษณะที่ผสมผสานระหว่างพระพุทธรูปศิลปะล้านนาแบบสิงห์หนึ่งและพุทธศิลป์แบบสุโขทัย มีจารึกระบุว่าสร้างโดยพญายุทธิษฐิระ เจ้านายสุโขทัยที่ขึ้นไปครองเมืองพะเยา และมีจารึกระบุศักราช พ.ศ. 2019

ศักดิ์ชัย สายสิงห์. พระพุทธรูปในประเทศไทย : รูปแบบ พัฒนาการ และความเชื่อของคนไทย. กรุงเทพฯ: ภาควิชาประวัติศาสตร์ศิลปะ คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2556.

สุจิตต์ วงษ์เทศ, บรรณาธิการ. เมืองพะเยา. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์มติชน, 2527.

หนังสือที่ระลึกในพิธีถวายผ้าพระกฐินพระราชทาน ณ พระอารามหลวง วัดศรีโคมคำ. นครปฐม: โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยศิลปากร วิทยาเขตพระราชวังสนามจันทร์, 2548.

ศักดิ์ชัย สายสิงห์. พระพุทธรูปหินทรายสกุลช่างพะเยา. วิทยานิพนธ์ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาประวัติศาสตร์ศิลปะ บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2532.