กู่คำ

ตำนานทางภาคเหนือกล่าวถึงประวัติเจดีย์กู่คำว่าสร้างขึ้นโดยพระยามังราย รายละเอียดแตกต่างกันออกไปบ้าง เช่นศักราชที่ให้ไว้ไม่ตรงกัน โดยชินกาลมาลีปกรณ์ระบุว่าสร้างขึ้นเมื่อ พ.ศ. 1847 อันเป็นปีเดียวกันกับที่พระองค์สร้างเวียงกุมกามขึ้นทั้งยังบรรยายรูปแบบไว้เล็กน้อยว่า “เรียงรายไปด้วยพระพุทธรูป 60 องค์” ส่วนในตำนานมูลศาสนาบรรยายไว้ว่า “ก่อเป็นสี่เหลี่ยม แต่ละด้านให้มีพระพุทธเจ้า 14 องค์ แล้วให้ใส่คำแต่ยอดลงมาดูงามนัก ใส่ชื่อว่ากู่คำ”

ประกาศขึ้นทะเบียนโบราณสถานในราชกิจจานุเบกษาเล่มที่ 97 ตอนที่ 41 วันที่ 14 มีนาคม พ.ศ. 2523

เจดีย์กู่คำก่อด้วยอิฐ ฉาบปูน ตกแต่งด้วยปูนปั้น รูปแบบโดยรวมคล้ายเจดีย์กู่กุด จังหวัดลำพูน

เจดีย์กู่คำเป็นทรงปราสาทในผังสี่เหลี่ยม ฐานล่างสุดมีพระพุทธรูปประทับนั่งอยู่ภายในซุ้มด้านละ 1 องค์ ถัดขึ้นไปเป็นเรือนธาตุซ้อนลดหลั่นกัน 5 ชั้น ชั้นล่างมีขนาดใหญ่ที่สุด ชั้นห้ามีขนาดเล็กที่สุด แต่ละชั้นมีพระพุทธรูปประทับยืนอยู่ภายซุ้มด้านละ 3 องค์ รวม 4 ด้าน 12 องค์ รวม 5 ชั้น เป็น 60 องค์ ที่มุมของเรือนธาตุแต่ละชั้นประดับด้วยสถูปิกะ

1. กู่คำหรือเจดีย์เหลี่ยมมีประวัติว่าสร้างขึ้นโดยพญามังราย จึงถือเป็นตัวอย่างของสถาปัตยกรรมล้านนายุคแรกเริ่มได้

2. รูปแบบของกู่คำหรือเจดีย์เหลี่ยมใกล้ชิดกับเจดีย์กู่กุดในศิลปะหริภุญชัยเป็นอย่างมาก ความใกล้ชิดนี้อาจเกิดจากการจำลองแบบมาสร้างก็เป็นได้ ประเด็นดังกล่านี้สามารถนำไปเชื่อมโยงกับหลักฐานอื่นๆ เพื่อศึกษาถึงศิลปวัฒนธรรมหริภุญชัยที่มีต่อศิลปวัฒนธรรมล้านนาได้

เจดีย์กู่กุด วัดจามเทวี จังหวัดลำพูน ศิลปะหริภุญชัย เพราะมีรูปแบบเดียวกัน เข้าใจว่าน่าจะเป็นต้นแบบให้แก่เจดีย์กูคำ

ตำนานมูลศาสนา. นนทบุรี : ศรีปัญญา, 2557.

รัตนปัญญาเถระ. ชินกาลมาลีปกรณ์. กรงเพทฯ : กรมศิลปากร, 2552.

ศิลปากร, กรม.การขึ้นทะเบียนโบราณสถานภาคเหนือในความรับผิดชอบของหน่วยศิลปากรที่ 4 ตามโครงการสำรวจและขึ้นทะเบียนโบราณสถานของกองโบราณคดี. กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, 2525.

ศักดิ์ชัย สายสิงห์. ศิลปะล้านนา. กรุงเทพฯ : มติชน, 2556.