พระบรมราชสัญลักษณ์ประจำรัชกาล

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้สร้างบุษบกประดิษฐานพระบรมราชสัญลักษณ์รัชกาลที่ 1-5 ขึ้นเป็นเครื่องแสดงถึงพระราชศรัทธาในพระพุทธศาสนาของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทั้ง 5 รัชกาล จึงได้ทรงสร้างพระบรมราชสัญลักษณ์ของพระองค์ไว้เป็นพุทธบูชา ณ พระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ส่วนพระบรมราชสัญลักษณ์รัชกาลที่ 6 - 9 โปรดเกล้าฯ ให้สร้างเพิ่มขึ้นใหม่ในรัชกาลปัจจุบัน เมื่อคราวฉลองสมโภชครบ 200 ปีรัตนโกสินทร์ พ.ศ. 2525

โลหะปิดทองประดับกระจก, หินอ่อนแกะสลัก, หล่อสำริด

ได้รับการอนุรักษ์เมื่อคราวฉลองสมโภชกรุงรัตนโกสินทร์ครบ 200 ปี เมื่อ พ.ศ.2525

บุษบกทุกองค์ทำด้วยโลหะปิดทองประดับกระจก มีลักษณะเป็นบุษบกโถง ประกอบด้วยเสาย่อมุมทั้ง 4 มุม รับเครื่องหลังคาที่เป็นยอดแหลม ซุ้มสาหร่ายทุกด้านออกลายเทพนม ส่วนฐานบุษบกประดับชั้นเทพนม

บุษบกด้านทิศเหนือประดิษฐานพระบรมราชสัญลักษณ์รัชกาลที่ 1-3 ดังนี้

พระบรมราชสัญลักษณ์พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช เป็นรูปพระมหามงกุฎไม่มีกรรเจียก

พระบรมราชสัญลักษณ์พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย เป็นรูปครุฑยุดนาค

พระบรมราชสัญลักษณ์พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวเจ้าอยู่หัว เป็นรูปพระวิมาน

บุษบกด้านทิศใต้องค์หนึ่งประดิษฐานพระบรมราชสัญลักษณ์ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นรูปพระมหามงกุฎมีกรรเจียกประดับ และอีกองค์หนึ่งประดิษฐานพระบรมราชสัญลักษณ์พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นรูปพระจุลมงกุฎ หรือพระเกี้ยว

บุษบกด้านทิศตะวันตกเฉียงเหนือประดิษฐานประบรมราชสัญลักษณ์ 4 รัชกาล ดังนี้

พระบรมราชสัญลักษณ์พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นรูปวชิราวุธ

พระบรมราชสัญลักษณ์พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว เป็นรูปพระแสงศร 3 องค์ คือ พระแสงศรพรหมาสตร์ พระแสงศรประลัยวาต พระแสงศรอัคนิวาต เหนือราวพาดพระแสงเป็นดวงตรามหาจักรีบรมราชวงศ์ภายใต้พระมหาพิชัยมงกุฎ

พระบรมราชสัญลักษณ์พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร์ เป็นรูปดุสิตเทพบุตรประทับนั่งห้อยพระบาทขวาบนบัลลังก์ดอกบัว

พระบรมราชสัญลักษณ์พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช เป็นรูปพระที่นั่งอัฐทิศอุทุมพรราชอาสน์ มีอุณาโลมล้อมด้วยจักรและรัศมีอยู่เหนือพระที่นั่ง ด้านบนมีพระนพปฎลมหาเศวตฉัตร

บุษบกประดิษฐานพระบรมราชสัญลักษณ์ประจำรัชกาลที่ 1-9 ที่วัดพระศรีรัตนศาสดารามแสดงให้เห็นพระบรมราชสัญลักษณ์ของรัชกาลต่างๆ ในราชวงศ์จักรีที่สื่อแทนถึงพระปรมาภิไธยแต่ละพระองค์ พระบรมราชสัญลักษณ์อาจใช้เป็นตราประทับกำกับในเอกสารราชการแผ่นดินซึ่งเรียกว่า พระราชลัญจกร

การใช้รูปสัญลักษณ์เหล่านี้เริ่มมาจากพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ทรงออกประกาศให้ใช้รูปสัญลักษณ์ต่างๆ ได้แก่ รูปอุณาโลมหรือมงกุฎ แทนพระนามพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช, รูปครุฑยุดนาค แทนพระนามพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย, รูปปราสาท แทนพระนามพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว และรูปพระมหามงกุฎแทนพระนามพระองค์เอง โดยในประกาศนั้นได้ใช้ภาพสัญลักษณ์เพื่อเลี่ยงการออกพระนามพระมหากษัตริย์ แต่อย่างไรก็ตาม พระบรมราชสัญลักษณ์เหล่านั้นก็ยังแสดงให้เห็นถึงแนวคิดในการนำพระนามเดิมของพระมหากษัตริย์มาประดิษฐ์เป็นรูปสัญลักษณ์ที่เกี่ยวข้องอยู่ด้วย เช่น รูปพระมหามงกุฎซึ่งเป็นพระบรมราชสัญลักษณ์ในรัชกาลที่ 4 ก็สืบเนื่องมาจากพระนามเดิมของพระองค์คือ เจ้าฟ้ามงกุฎ เป็นต้น แนวคิดในการออกแบบพระบรมราชสัญลักษณ์โดยแฝงนัยความสำคัญของพระนามเดิม หรือสิ่งสำคัญต่างๆ ในแต่ละรัชกาลดังกล่าวยังคงปรากฏสืบมาจนถึงรัชกาลปัจจุบัน

พระราชลัญจกรประจำแผ่นดิน, พระราชลัญจกรประจำรัชกาล

กรมศิลปากร. จดหมายเหตุการบูรณะปฏิสังขรณ์วัดพระศรีรัตนศาสดารามและพระบรมมหาราชวัง ในการฉลองพระนครครบ 200 ปี พุทธศักราช 2525 : ภาคที่ 1 วัดพระศรีรัตนศาสดาราม. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2525.

สุภัทรดิศ ดิศกุล, หม่อมเจ้า. ประวัติวัดพระศรีรัตนศาสดาราม. กรุงเทพฯ : สำนักพระราชวัง, 2534.