จิตรกรรมเรื่องธุดงควัตร

วัดมหาพฤฒารามสันนิษฐานว่าสร้างขึ้นในสมัยอยุธยา เดิมชื่อวัดท่าเกวียน หรือวัดตะเคียน ต่อมาในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ทรงปฏิสังขรณ์ใหม่ เนื่องจากเคยได้เสด็จมาที่วัดนี้เมื่อทรงผนวช ในคราวนั้นพระอธิการแก้วเจ้าอาวาสได้ทูลถวายพยากรณ์ว่าจะได้เป็นพระมหากษัตริย์ พระองค์จึงมีรับสั่งว่าถ้าได้ครองแผ่นดินจริงจะมาสร้างวัดให้อยู่ใหม่ เมื่อเสด็จขึ้นครองราชย์จึงโปรดเกล้าฯให้สถาปนาวัดขึ้นใหม่ โดยโปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาพิชัยญาติ (ทัต บุนนาค) เป็นแม่กองในการก่อสร้าง พระราชทานนามว่า "วัดมหาพฤฒาราม"

ภาพเขียนสีฝุ่น

จิตรกรรมฝาผนังเรื่องธุดงควัตรเขียนอยู่บริเวณหนังระหว่างช่องหน้าต่างโดยรอบพระอุโบสถ โดย 1 ห้องภาพได้เขียนรายละเอียดของข้อวัตร 1 ข้อ เรียงลำดับกันไปจนครบทั้ง 13 ข้อ โดยมีข้อความเขียนอธิบายข้อวัตรแต่ละข้อที่ใต้ภาพ ธุดงควัตรทั้ง 13 ข้อ ได้แก่

1. ถือการนุ่งห่มผ้าบังสุกุลเป็นวัตร

2. ถือการนุ่งห่มผ้าสามผืนเป็นวัตร

3. ถือการบิณฑบาตเป็นวัตร

4. ถือการบิณฑบาตไปโดยลำดับแถวเป็นวัตร

5. ถือการฉันจังหันมื้อเดียวเป็นวัตร

6. ถือการฉันในภาชนะเดียวคือบาตรเป็นวัตร

7. ถือการห้ามภัตตาหารที่เขานำมาถวายภายหลังเป็นวัตร

8. ถือการอยู่ป่าเป็นวัตร

9. ถือการอยู่โคนต้นไม้เป็นวัตร

10. ถือการอยู่ที่แจ้งเป็นวัตร

11. ถือการอยู่ป่าช้าเป็นวัตร

12. ถือการอยู่ในเสนาสนะตามมีตามได้เป็นวัตร

13. ถือการไม่นอนเป็นวัตร

จิตรกรรมฝาผนังในช่วงรัชกาลที่ 4 มีการเปลี่ยนแปลงเนื้อหาจากภาพพุทธประวัติและชาดก มาเขียนภาพเกี่ยวกับข้อวัตรปฏิบัติของพระสงฆ์ การเปลี่ยนแปลงดังกล่าวทำให้ในบางแห่งนิยมเขียนคำอธิบายไว้ใต้ภาพเพื่อให้พุทธศาสนิกชนเข้าใจ

วัตรปฏิบัติที่สำคัญเรื่องหนึ่งที่เขียนอยู่ภายในพระอุโบสถวัดมหาพฤฒารามคือเรื่องธุดงควัตร เป็นข้อถือปฏิบัติสำหรับพระสงฆ์เพื่อให้ห่างไกลจากกิเลส มีทั้งสิ้น 13 ข้อ จิตรกรรมฝาผนังได้ถ่ายทอดรายละเอียดของข้อปฏิบัติเหล่านั้นผ่านภาพพระสงฆ์ที่ปฏิบัติศาสนกิจต่างๆ รวมทั้งภาพพุทธศาสนิกชนซึ่งมีส่วนช่วยทำให้พุทธศาสนาดำรงมั่นคงในสังคมไทย

เรื่องธุดงควัตรในคัมภีร์วิสุทธิมรรค

จิตรกรรมเรื่องธุดงควัตรมีเขียนแทรกไว้ในวัดแห่งอื่นๆด้วย เช่น วัดมกุฏกษัตริยาราม วัดโสมนัสวิหาร เป็นต้น

นวลจันทร์ มงคลเจริญโชค. “จิตรกรรมฝาผนังเรื่องธุดงควัตรสิบสามภายในพระอุโบสถวัดมหาพฤฒารามวรวิหาร”วิทยานิพนธ์ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาประวัติศาสตร์ศิลปะ มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2549.

พัสวีสิริ เปรมกุลนันท์. “จิตรกรรมฝาผนัง : พระราชประสงค์รัชกาลที่ 4 เรื่องจริยวัตรสงฆ์” วิทยานิพนธ์ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาประวัติศาสตร์ศิลปะ มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2552.