ใบเสมา

ไม่ทราบประวัติการสร้างที่แน่ชัด แต่จากรูปแบบทางศิลปกรรมเชื่อว่าสร้างขึ้นในสมัยทวารวดี

สลักหิน

ใบเสมาแผ่นแบนมียอดแหลม เบื้องล่างสลักรูปกลีบบัว ด้านหน้าสลักภาพพุทธประวัติตอนเสด็จโปรดพระนางพิมพา หรือนิยมเรียกกันว่า ตอนพิมพาพิลาป เพราะพระนางพิมพายินดีระคนเศร้าเสียใจจนกรรแสงเมื่อได้พบพระพุทธองค์

พระพุทธเจ้านั่งห้อยพระบาทอยู่ภายในอาคารซึ่งตามพุทธประวัติกล่าวว่าเป็นที่ประทับของพระนางพิมพา พระพุทธองค์ผินพระพักตร์ไปทางซ้าย เบื้องล่างทางด้านซ้ายของพระองค์ปรากฏภาพพระนางพิมพากำลังสยายผมเช็ดพระบาท เบื้องหลังพระนางเป็นพระราหุลแลผู้ติดตาม ปรากฏภาพฉัตรและแส้ใกล้ๆ พระราหุล เบื้องขวาของพระพุทธองค์มีบุรุษนั่งชันเข่าคงหมายถึงพระเจ้าสุทโธทนะ มีผู้ติดตามนั่งอยู่ด้านหลัง ใกล้กันนั้นมีภาพฉัตร แส้ 2 คัน และเครื่องสูงที่ลักษณะคล้ายบังสูรย์

ใบเสมาแผ่นนี้มีหลักฐานเกี่ยวกับวัฒนธรรมประเพณีของชาวทวารวดีอีสานจำนวนมาก เช่น รูปแบบอาคารหลังคาคลุม ประตูเมืองหรือประตูวัง การใช้เครื่องสูง ประเพณีการสักการบูชาผู้สูงศักดิ์ด้วยการสยายผมชัดเท้า

ค้นพบที่เมืองฟ้าแดดสงยาง อำเภอกมลาไสย จังหวัดกาฬสินธุ์

รูปแบบของอาคารที่ประทับมีหลังคาทรงจั่ว ปลายกรอบหน้าจั่วตวัดโค้งคล้ายตัวเหงา ทำให้นึกถึงหลังคาทรงจั่วของบ้านเรือนไทย นอกจากนี้ซุ้มประตูทรงปราสาทซ้อนชั้นยังทำให้นึกถึงประตูทรงปราสาทที่มีอยู่ในสมัยกรุงศรีอยุธยาและรัตนโกสินทร์ด้วย บางทีอาจมีความเกี่ยวข้องกันในแนวทางใดแนวทางหนึ่งก็ได้

รุ่งโรจน์ ธรรมรุ่งเรือง, ทวารวดีในอีสาน. กรุงเทพฯ : มติชน, 2558.

รุ่งโรจน์ ธรรมรุ่งเรือง, “หลักหิน-ใบเสมาในวัฒนธรรมทวารวดีภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทย” กรุงเทพฯ สถาบันวิจัยและพัฒนา มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2557.

ศักดิ์ชัย สายสิงห์, ศิลปะทวารวดี วัฒนธรรมพุทธศาสนายุคแรกเริ่มในดินแดนไทย. กรุงเทพฯ : เมืองโบราณ, 2547.