ใบเสมา

ไม่ทราบประวัติการสร้างที่แน่ชัด แต่จากรูปแบบทางศิลปกรรมเชื่อว่าสร้างขึ้นในสมัยทวารวดี

การแกะสลักหิน

ใบเสมาแผ่นแบนมียอดแหลม สลักภาพเล่าเรื่องอยู่ทางด้านหน้า เป็นภาพพระอินทร์พร้อมด้วยชายาและช้างเอราวัณ

เป็นตัวอย่างของใบเสมาสลักภาพพระอินทร์พร้อมด้วยชายาและช้างเอราวัณที่งดงาม สันนิษฐานว่านำมาจากกุลาวกชาดก อันเป็นชาดกที่เล่าเรื่องประวัติของพระอินทร์

ค้นพบจากเมืองฟ้าแดดสงยาง อำเภอกมลาไสย จังหวัดกาฬสินธุ์

เรื่องราวของพระอินทร์มีปรากฏอยู่หลายตอน ที่สำคัญมีอยู่ในกุลาวกชาดก ความโดยย่อเล่าไว้ว่า พระอินทร์เมื่อตอนเป็นมนุษย์มีชื่อว่ามาฆมานพ มีชายา 4 คน ได้แก่ สุธรรมา สุจิตรา สุนันทา และสุชาดา มาฆมานพร่วมกันกับเพื่อนอีก 32 คน สร้างศาลาที่พัก พร้อมด้วยสาธารณูปโภคต่างๆ โดยชายาทั้งสามยกเว้นนางสุชาดาได้ร่วมทำบุญนี้ด้วย เมื่อทั้งหมดสิ้นชีวิตลงจึงไปเกิดบนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ (ดาวดึงส์ แปลว่า สามสิบสาม เพราะมีเทวดาผู้ใหญ่ 33 องค์) โดยมาฆมานพได้เป็นพระอินทร์ ยกเว้นแต่นางสุชาดาที่ไม่ยอมทำบุญร่วมด้วยจึงไม่ได้ขึ้นสวรรค์ แต่ได้ไปเกิดเป็นนกยาง พระอินทร์จึงลงมาสั่งสอนให้ทำบุญทำกุศล นางได้เวียนว่ายตายเกิดอีกหลายชาติ จนในที่สุดเกิดเป็นธิดาของอสูร พระอินทร์ได้ยกทัพลงมาแย่งนางขึ้นไปอยู่บนสวรรค์ด้วยกันทั้งหมด

รุ่งโรจน์ ธรรมรุ่งเรือง, ทวารวดีในอีสาน. กรุงเทพฯ : มติชน, 2558.

รุ่งโรจน์ ธรรมรุ่งเรือง, “หลักหิน-ใบเสมาในวัฒนธรรมทวารวดีภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทย” กรุงเทพฯ สถาบันวิจัยและพัฒนา มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2557.

ศักดิ์ชัย สายสิงห์, ศิลปะทวารวดี วัฒนธรรมพุทธศาสนายุคแรกเริ่มในดินแดนไทย. กรุงเทพฯ : เมืองโบราณ, 2547.

วชิราภรณ์ ไชยชาติ, นำชมใบเสมาในพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ขอนแก่น. กรุงเทพฯ : พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ขอนแก่น, 2552.