พระพุทธรูปนั่งห้อยพระบาท

จากจารึกอักษรปัลลวะ ภาษาสันสกฤต ที่อยู่ระหว่างข้อพระบาท ซึ่งแปลเป็นภาษาไทยไว้ 2 สำนวน คือ ศาสตราจารย์ ยอร์ช เซเดส์ แปลไว้ว่า “การบุญของฤษี ศรี สมาธิคุปตะ” ในขณะที่ชะเอม แก้วคล้าย แปลว่า “พระศรีสมาธิคุปตะเป็นผู้บริสุทธิ์ด้วยการทำบุญ” ทำให้เชื่อกันว่าฤาษีตนนี้คงเป็นผู้สร้างพระพุทธรูปองค์นี้ขึ้น รูปแบบอักษรกำหนดอายุได้ราวพุทธศตวรรษที่ 12 ซึ่งไม่ขัดแย้งกับรูปแบบทางศิลปกรรม จึงเชื่อว่าพระพุทธรูปองค์นี้สร้างขึ้นในช่วงเวลานี้

พระพุทธรูปประทับนั่งห้อยพระบาทองค์นี้เป็นประติมากรรมนูนต่ำ สลักอยู่บนผนังถ้ำ ได้รับการปิดทองและทาทองโดยคนปัจจุบัน พระพักตร์แป้น พระขนงต่อเป็นปีกกา พระเนตรโปน พระนาสิกบาน พระโอษฐ์แบะ เหล่านี้เทียบได้กับพระพักตร์พระพุทธรูปศิลปะทวารวดีทั่วไป น่าสังเกตว่าเหนือพระอุษณีษะมีพระรัศมีรูปบัวตูม

พระพุทธรูปประทับนั่งห้อยพระบาทองค์นี้เป็นตัวอย่างที่สมบูรณ์ตัวอย่างหนึ่งของพระพุทธรูปศิลปะทวารวดี กาสลักไว้ภายในถ้ำสะท้อนการดัดแปลงถ้ำให้กลายเป็นพุทธสถาน อันน่าจะสัมพันธ์กับพุทธสถานประเภทถ้ำที่มีมากมายในอินเดีย นอกจากนี้ยังปรากฏคำจารึกที่บริเวณระหว่างข้อพระบาท กล่าวถึงฤาษีนามว่า ศรีสมาธิคุปตะ ซึ่งอาจเป็นผู้สร้าง

ข้อความจารึกที่บริเวณระหว่างข้อพระบาทเป็นภาษาสันสกฤต อักษรปัลลวะ อ่านและแปลเป็น 2 สำนวน ดังนี้

1. ปุญ วฺระ ฤษิ --- ศฺรี สมาธิคุปตะ แปลว่า การบุญของฤษี – ศรี สมาธิคุปตะ อ่านและแปลโดย ศาสตรจารย์ ยอร์ช เซเดส์

ผาสุข อินทราวุธ, ทวารวดี การศึกษาเชิงวิเคราะห์จากหลักฐานทางโบราณคดี. กรุงเทพฯ : อักษรสมัย, 2542.

ศักดิ์ชัย สายสิงห์, ศิลปะทวารวดี วัฒนธรรมพุทธศาสนายุคแรกเริ่มในดินแดนไทย. กรุงเทพฯ : เมืองโบราณ, 2547.