บานประตูไม้

ไม่ทราบประวัติการสร้างที่ระบุเป็นลายลักษณ์อักษรที่แน่ชัด ตามประวัติการได้มาระบุว่าเคยประดิษฐานอยู่ที่คูหาของเจดีย์วัดพระศรีสรรเพชญ์ ซึ่งแม้ว่าจะยังมีข้อถกเถียงว่าสร้างขึ้นในรัชกาลใด แต่อย่างน้อยก็เชื่อได้ว่าเจดีย์นี้อยู่ในสมัยอยุธยาตอนกลาง สอดคล้องกับรูปแบบทางศิลปกรรมของบานประตูไม้นี้ที่สามารถกำหนดอายุไว้ราวสมัยอยุธยาตอนกลาง หรือพุทธศตวรรษที่ 21

สลักไม้

บานประตูไม้คู่นี้สลักภาพทวารบาลบานละ 1 องค์ รูปแบบเป็นแบบเดียวกันต่างกันเพียงอิริยาบถที่สลับข้างกัน ทั้งคู่ยืนในอิริยาบถพักขาบนฐานสิงห์ พระหัตถ์ข้างหนึ่งยกขึ้นกำช่อดอกไม้ พระหัตถ์อีกข้างหนึ่งถือพระขรรค์

พระพักตร์ยาวรี สวมเครื่องทรงหลายอย่าง เช่น มงกุฎที่ประกอบด้วยกระบังหน้าและรัดเกล้ากรวย มียอดแหลมขนาดเล็กล้อมรัดเกล้า กุณฑลทรงตุ้มแหลม กรองศอ สังวาล ทับทรวง พาหุรัด ทองพระกร เข็มขัดรัดพระองค์ ทองพระบาท สวมผ้านุ่งสั้นแต่มีชายผ้ายาว

เป็นตัวอย่างของบานประตูไม้ที่เก่าแก่และสมบูรณ์ที่สุดตัวอย่างหนึ่งในสมัยอยุธยาตอนกลาง สะท้อนคติความเชื่อเกี่ยวกับเทวดาอารักษ์หรือเทพทวารบาลที่ปกปักรักษาศาสนสถาน

1. บานประตูไม้จากวัดพระศรีรัตนมหาธาตุเชลียง อำเภอศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย

2. บานประตูไม้จากวัดพระศรีสรรเพชญ์ อำเภอพระนครศรีอยุธยา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

สันติ เล็กสุขุม. กระหนกในดินแดนไทย. พิมพ์ครั้งที่ 3, กรุงเทพฯ : เมืองโบราณ, 2547.

สันติ เล็กสุขุม. ศิลปะอยุธยา: งานช่างหลวงแห่งแผ่นดิน. พิมพ์ครั้งที่ 3, กรุงเทพฯ : เมืองโบราณ, 2550.