พระพุทธรูปนาคปรก

ปรากฏจารึกที่ฐานว่า ผู้รักษาเมืองครหิได้หล่อขึ้นภายใต้พระบรมราชโองการของพระเจ้าศรีมัตไตรโลกยราชภูษนวรรมเทวะ เมื่อ พ.ศ.1726

หล่อสำริด

พระพุทธรูปนาคปรกหล่อจากสำริดองค์นี้สามารถแยกออกจากกันเป็น 3 ส่วน ได้แก่ องค์พระพุทธรูป เศียรนาค และขนดนาค

พระพุทธรูปนั่งขัดสมาธิราบพระหัตถ์ทำปางมารวิชัย นับว่าเป็นสิ่งผิดปกติเพราะโดยทั่วไปเมื่อเป็นพระพุทธรูปนาคปรกจะทำปางสมาธิ รูปแบบพิเศษอันเป็นลักษณะของสกุลช่างไชยาซึ่งเห็นในพระพุทธรูปองค์อื่นที่สร้างขึ้นภายหลังด้วย ได้แก่ พระอุษณีษะอยู่ในทรงครึ่งวงกลม เรียบไม่ตกแต่งด้วยขมวดพระเกศา มีแผงสามเหลี่ยมซึ่งเดิมทีคงเคยมีอัญมณีประดับอยู่ทางด้านหน้า ชายสังฆาฏิหรือชายจีวรที่พาดผ่านพระอังสาซ้ายยาวจรดพระนาภีเป็นแถบสี่เหลี่ยมซ้อนทับกันหลายชั้น

เศียรนาค 7 เศียรรูปทรงคล้ายสามเหลี่ยมหรือใบโพธิ์ เศียรกลางใหญ่ที่สุด เศียรด้านข้างข้างละ 3 เศียรมีขนาดเล็กกว่าและหันขึ้นสู่เศียรกลาง ทั้งหมดชิดติดกันเป็นแผง เทียบได้กับเศียรนาคปรกในศิลปะลพบุรีหรือเขมรในประเทศไทยสมัยเมืองพระนคร เช่นแบบนครวัดและแบบบายน

พระพุทธรูปองค์นี้มีจารึกที่ฐานระบุศักราชการสร้างไว้เมื่อ พ.ศ.1726 โดยผู้รักษาเมืองเมืองครหิ ซึ่งสันนิษฐานว่าเป็นชื่อเดิมของเมืองไชยา ภายใต้พระบรมราชโองการของพระเจ้าศรีมัตไตรโลกยราชภูษนวรรมเทวะ

จารึกที่ฐานพระพุทธรูปมี 5 บรรทัด เขียนเป็นภาษาเขมร อักษรกวิ แปลเป็นภาษาไทยปัจจุบันได้ดังนี้

1. ศักราช 1105 (พ.ศ.1726) เถาะนักษัตร มีพระราชโองการกัมรเดงอัญ มหาราช ศรีมัตไตรโลกยราชเมาลิภูษณวรรมเทวะ ขึ้น ๓ ค่ำ

2. เชฏฐมาส (เดือน 7) วันพุธ ใหมหาเสนาบดีตลาไน ผู้รักษาเมืองครหิ อาราธนา มรเตง ศรีญาโน ใหทํา

3. (พระพุทธรูป) ปฏิมากรนี้ สําริด มีน้ำหนัก 1 ภาระ 2 ตุละ ทองคํา (ที่ปด) มีราคา 10 ตําลึง สถาปนา

4. (พระพุทธรูปนี้) ใหมหาชนท ั้งปวงผูมีศรัทธาอนุโมทนาแลบูชา นมัสการอยูที่นี่ เพื่อจะไดถึงสรรเพ็ชญาณ

พิริยะ ไกรฤกษ์. ประวัติศาสตร์ศิลปะในประเทศไทย ฉบับคู่มือนักศึกษา. กรุงเทพฯ : อมรินทร์การพิมพ์, 2528.

พิริยะ ไกรฤกษ์. ศิลปะทักษิณก่อนพุทธศตวรรษที่ 19. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2523.

ศิลปากร, กรม. จารึกในประเทศไทยเล่ม 4 อักษรขอมพุทธศตวรรษที่ 17-18. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2529.