พระศรีอาริยเมตไตรย

สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาพิชัยญาติ (ทัต บุนนาค) หรือสมเด็จเจ้าพระยาองค์น้อย ครั้งดำรงตำแหน่งเป็นพระยาศรีพิพัฒน์รัตนโกศาธิบดี จางวางกรมพระคลังสินค้า ได้สถาปนาวัดพิชยญาติการามแล้วน้อมเกล้าฯ ถวายเป็นพระอารามหลวงในสมัยรัชกาลที่ 3

พระพุทธรูปทรงเครื่อง ครองจีวรห่มเฉียง ประทับนั่งขัดสมาธิราบ แสดงปางสมาธิ พระพักตร์ค่อนข้างกลม พระขนงโก่ง ระหว่างพระขนงและขอบเปลือกพระเนตรเป็นแผ่น พระเนตรค่อนข้างเล็ก เปิดเล็กน้อยและเหลือบต่ำ พระโอษฐ์เล็ก ขมวดพระเกศาเล็ก พระวรกายเพรียวบาง ซึ่งเป็นรูปแบบของพระพุทธรูปในสมัยรัชกาลที่ 3 โดยสามารถศึกษาเปรียบเทียบได้กับพระพุทธรูปทรงเครื่องสมัยเดียวกันที่วัดนางนอง

พระศรีอาริยเมตไตรยประดิษฐานในปรางค์ปีกด้านทิศตะวันออกของพระพุทธปรางค์ วัดพิชยญาติการาม เป็นพระพุทธรูปทรงเครื่อง ปางสมาธิ ประทับนั่งหันพระพักตร์ไปทางพระพุทธเจ้าทั้ง 4 พระองค์ในพระพุทธปรางค์ ซึ่งเป็นปรางค์ประธานของวัด สอดคล้องกับคติความเชื่อที่ว่าพระองค์ประทับรออยู่บนสวรรค์ชั้นดุสิต เพื่อจะตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้าองค์ถัดไปในภัทรกัปป์ ดังนั้นจึงทรงเครื่องทรงอย่างเทวดาทับบนจีวรห่มเฉียง โดยทรงมงกุฎยอดแหลมมีกรรเจียกจร ทรงพาหุรัด ทองพระกร ทองพระบาท มีสังวาลไขว้กันที่ด้านหน้าและด้านหลัง พุทธลักษณะอื่นใกล้เคียงกับพระพุทธเจ้า 4 พระองค์ที่ประดิษฐานในพระพุทธปรางค์ที่อยู่เบื้องหน้าพระศรีอาริยเมตไตรยจึงสันนิษฐานว่าน่าจะเป็นฝีมือช่างกลุ่มเดียวกัน

ศักดิ์ชัย สายสิงห์. พระพุทธรูปในประเทศไทย : รูปแบบ พัฒนาการและความเชื่อของคนไทย. กรุงเทพฯ : ภาควิชาประวัติศาสตร์ศิลปะ คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2556.

สุริยา รัตนกุล, คุณหญิง. พระอารามหลวงในกรุงเทพมหานคร. นครปฐม : มหาวิทยาลัยมหิดล, 2550-2552.