จิตรกรรมเรื่องมโหสถชาดก

วัดสุวรรณาราม เขตบางกอกน้อย หรือ วัดทอง เป็นวัดโบราณในสมัยกรุงศรีอยุธยา ต่อมาพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชโปรดเกล้าฯ ให้ปฏิสังขรณ์และพระราชทานนามว่า วัดสุวรรณาราม สันนิษฐานว่าพระอุโบสถคงสร้างขึ้นใหม่ในรัชกาลที่ 1 และอาจมีภาพจิตรกรรมฝีมือพระอาจารย์นาค ช่างพระที่มีชื่อเสียงในขณะนั้น แต่เมื่อถึงสมัยรัชกาลที่ 3 จิตรกรรมคงชำรุดมากจึงบูรณะใหม่โดยเขียนแทนของเดิมทั้งหมด

เนื้อหาภาพจิตรกรรมเป็นเรื่องราวตามแบบแผนประเพณี เช่น เรื่องพุทธประวัติ เทพชุมนุมทศชาดก และไตรภูมิโลกสัณฐาน จึงแสดงความสมจริงตามเรื่องราวอันเป็นปรัมปราคติ แต่ในขณะเดียวกันภาพจิตรกรรมยังได้สะท้อนแนวคิดแบบสมจริงอย่างเป็นเหตุเป็นผล ที่เกิดจากทัศนคติอย่างตะวันตกที่เริ่มแพร่เข้ามาในสมัยรัชกาลที่ 3 ดังจะเห็นได้จากรายละเอียดอันเป็นความสมจริงในฉากต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นอาคารบ้านเรือน วิถีชีวิตผู้คน ซึ่งมีสอดแทรกจากภาพที่เป็นเนื้อหาหลัก ภาพจิตรกรรมยังปรากฏเทคนิคการเขียนภาพแบบไทยประเพณี เช่น ภาพกษัตริย์ มเหสี ที่เขียนอย่างตัวพระ ตัวนางในวรรณคดีที่แสดงออกด้วยท่านาฏลักษณ์ การปิดทองคำเปลวในส่วนสำคัญต่างๆ ฉากเหตุการณ์ต่างๆ ใช้พื้นหลังสีเข้ม จึงขับเน้นให้ภาพปราสาทราชวัง อาคารบ้านเรือน รวมทั้งตัวละครที่มีสีอ่อนกว่าและปิดทองในบางตำแหน่งให้มีความโดดเด่นมากยิ่งขึ้น

จิตรกรรมภายในพระอุโบสถวัดสุวรรณาราม เขตบางกอกน้อย เขียนภาพเรื่องพุทธประวัติ เทพชุมนุม และทศชาดก เป็นตัวอย่างงานช่างจิตรกรรมชั้นครูในสมัยรัชกาลที่ 3 ห้องภาพหนึ่งเขียนเรื่องมโหสถชาดกซึ่งสมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ทรงกล่าวไว้ในหนังสือสาส์นสมเด็จว่าน่าจะเป็นฝีมือของครูคงแป๊ะซึ่งเป็นช่างพระที่มีชื่อเสียงในขณะนั้น ภาพมโหสถชาดกนี้เป็นตอนสงคราม 101 ทัพ มโหสถโพธิสัตว์บัญชาการรบฝ่ายเมืองมิถิลา โดยออกอุบายให้เกวัฏปุโรหิตผู้นำกองทัพ 101 ทัพ ก้มลงเก็บมณีที่มโหสถปล่อยให้หล่นลงพื้น มโหสถได้ทีจึงกดบ่าและรั้งขอบผ้านุ่งของปุโรหิตไว้ แล้วให้ทหารช่วยกันตะโกนร้อง เป็นเหตุให้ทหารฝ่ายเกวัฏเข้าใจผิดและแตกพ่ายหนีไป ช่างเขียนได้ถ่ายทอดอารมณ์ผ่านสีหน้าของบุคคลต่างๆ รวมทั้งยังแสดงภาพความวุ่ยวายของกองทัพที่แตกพ่ายสอดคล้องกับเนื้อหาของเรื่อง

ประยูร อุลุชาฎะ. วัดสุวรรณาราม. กรุงเทพฯ: เมืองโบราณ, 2540.

สันติ เล็กสุขุม. จิตรกรรมไทยสมัยรัชกาลที่ 3 : ความคิดเปลี่ยนการแสดงออกก็เปลี่ยนตาม. กรุงเทพฯ: เมืองโบราณ, 2548.