พระวิษณุ

ไม่ทราบประวัติการสร้างที่แน่ชัด แต่จากรูปแบบทางศิลปกรรมที่เทียบได้กับประติมากรรมศิลปะเขมรสมัยก่อนเมืองพระนคร และศิลปะอินเดียแบบปัลลวะ รวมถึงเทวรูปยุคแรกเริ่มประวัติศาสตร์ในดินแดนไทย ทำให้กำหนดอายุพระวิษณุองค์นี้ได้ราวพุทธศตวรรษที่ 12-13

สลักหิน

ค้นพบจากเมืองศรีเทพ อำเภอศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ์

พระวิษณุยืนเอียงพระโสณีอยู่บนฐานหน้ากระดาน สวมกิรีฏมกุฏหรือมกุฏทรงกระบอก บางท่านเรียกว่าหมวกแขก เป็นลักษณะหนึ่งที่พบได้ในรูปพระวิษณุรุ่นเก่า มีต้นแบบอยู่ในศิลปะอินเดียแบบปัลลวะ

พระวรกายส่วนบนเปล่าเปลือย พระกรทั้งสี่ชำรุดเสียหายจนไม่ทราบว่าถือสิ่งใดไว้ในพระหัตถ์ พระวรกายส่วนล่างนุ่งสมพตสั้นที่บางแนบเนื้อและไม่ประดับตกแต่งใดๆ จนแลดูกลมกลืนกับพระวรกาย ผ้านุ่งเช่นนี้สัมพันธ์กันกับประติมากรรมสำริดที่พบจากภาคอีสานตอนล่าง แถบจังหวัดนครราชสีมาและบุรีรัมย์

พระองค์ยืนโดยให้น้ำหนักลงที่พระพระบาทขวา ในขณะที่พระบาทซ้ายหย่อน ทำให้พระโสณีเอียงไปทางขวา เรียกว่ายืนเอียงสะโพก มีต้นแบบมาจากการยืนตริภังค์ในศิลปะอินเดีย ซึ่งหมายถึงการยินเอียงสามส่วน ได้แก่ พระโสณี พระอังสา และพระเศียร

พระวิษณุจากเมืองศรีเทพองค์นี้เป็นตัวอย่างของประติมากรรมที่งดงามที่สุดองค์หนึ่ง มีรูปแบบที่ผสมผสานแรงบันดาลใจจากศิลปะเขมร อินเดีย และท้องถิ่น ทั้งยังสะท้อนให้เห็นถึงการนับถือศาสนาพราหมณ์ที่แพร่หลายอยู่ที่เมืองศรีเทพ

วิชัย ตันกิตติกร และคณะ. อุทยานประวัติศาสตร์ศรีเทพ. กรุงเทพฯ : อุทยานประวัติศาสตร์ศรีเทพ, 2538.

ศักดิ์ชัย สายสิงห์, ศิลปะทวารวดี วัฒนธรรมพุทธศาสนายุคแรกเริ่มในดินแดนไทย. กรุงเทพฯ : เมืองโบราณ, 2547.