วัดพระเมรุ

ไม่ทราบประวัติการสร้างที่แน่ชัด แต่จากรูปแบบทางศิลปกรรมทำให้กำหนดอายุได้ว่าสร้างขึ้นในสมัยทวารวดี ทั้งนี้นักวิชาการบางท่านเชื่อว่าสัมพันธ์กับศิลปะอินเดียแบบปาละ จึงไม่ควรเก่าไปกว่าพุทธศตวรรษที่ 14

ก่ออิฐถือปูน

สภาปัจจุบันปรักหักพังเหลือแต่ฐานที่ผ่านการบูรณปฏิสังขรณ์แล้ว ไม่ทราบว่าส่วนยอดมีลักษณะเช่นใด แผนผังของวัดพระเมรุเป็นอาคารสี่เหลี่ยมที่มีการยกเก็จกลางด้านและมุม แต่ละเก็จมีบันไดทางขึ้น ตรงกลางเหลือเพียงแกนอิฐสี่เหลี่ยมที่ทำหน้าที่รับน้ำหนักส่วนยอด ด้านทั้งสี่ของแกนอิฐเคยเป็นที่ประดิษฐานพระพุทธรูปนั่งห้อยพระบาทด้านละ 1 องค์ มีทางเดินเวียนประทักษิณโดยรอบแกนอิฐและพระพุทธรูปเหล่านี้

เป็นศาสนสถานขนาดใหญ่ที่ใช้สำหรับประดิษฐานพระพุทธรูปไว้ภายใน โดยพระพุทธรูปที่ประดิษฐานนี้ก็คือพระพุทธรูปนั่งห้อยพระบาทลอยตัวกลุ่มพระศิลาขาวนั่นเอง นับว่าเป็นอาคารประเภทเจติยวิหาร หรืออาคารที่มีห้องคูหาภายในที่ชัดเจนที่สุดในศิลปะทวารวดี รูปแบบหลายประการแสดงความสัมพนธ์กับศิลปะอินเดียแบบปาละ

พระพุทธรูปที่เคยประดิษฐานอยู่ที่แต่ละด้านของแกนกลางอยู่ในสภาพปรักหักพังมาก ได้รับการเคลื่อนย้ายไปยังหลายที่ ปัจจุบันได้รับการบูรณปฏิสังขรณ์และประดิษฐานยังที่ต่างๆ ดังนี้ 1.หลวงพ่อศิลาขาว ลานประทักษิณทิศใต้ของพระปฐมเจดีย์ 2.ภายในพระอุโบสถวัดพระปฐมเจดีย์ 3.พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร 4.พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ เจ้าสามพระยา

นักวิชาการบางท่าน เช่น ศาสตราจารย์ ปิแอร์ ดูปองส์ สันนิษฐานว่าน่าจะเกี่ยวข้องปหรรปุระ อันเป็นเจดียวิหารที่สร้างขึ้นในศิลปะปาละ ปัจจุบันอยู่ในประเทศบังคลาเทศ โดยเฉพาะประเด็นการมีแกนกลางรับน้ำหนักส่วนยอดและมีพระพุทธรูปประดิษฐานที่ด้านทั้งสี่ อีกทั้งยังสามารถเดินเวียนประทักษิณภายในได้ อย่างไรก็ตาม นักวิชาการบางท่าน เช่น รองศาสตราจารย์ ดร.เชษฐ์ ติงสัญชลี เสนอว่าวัดพระเมรุน่าจะสัมพันธ์กับมูลคันธกุฎีที่สารนาถด้วยก็ได้ โดยเฉพาะประเด็นการไม่ทำมุขยื่นยาวจนผังเป็นกากบาท และประดิษฐานพระพุทธรูปนั่งห้อยพระบาท

เชษฐ์ ติงสัญชลี. ศิลปะไทยภายใต้แรงบันดาลใจจากศิลปะอินเดียแบบปาละ. กรุงเทพฯ : มติชนปากเกร็ด, 2558.

ผาสุข อินทราวุธ, ทวารวดี การศึกษาเชิงวิเคราะห์จากหลักฐานทางโบราณคดี. กรุงเทพฯ : อักษรสมัย, 2542.

ศักดิ์ชัย สายสิงห์, ศิลปะทวารวดี วัฒนธรรมพุทธศาสนายุคแรกเริ่มในดินแดนไทย. กรุงเทพฯ : เมืองโบราณ, 2547.