จิตรกรรมภาพเหมือนพระอารามหลวง

วัดโพธินิมิตสร้างขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2416 โดยสมเด็จพระวันรัตน (แดง สีลวฑฒโน) เมื่อครั้งดำรงตำแหน่งพระเทพกวี โดยอุทิศที่ดินและสวนของบิดามารดาเพื่อสร้างเป็นวัดแห่งนี้ขึ้น ในพ.ศ. 2432 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้เสด็จพระราชดำเนินมาพระราชผ้าพระกฐินแก่วัดแห่งนี้เป็นครั้งแรก ขณะนั้นพระอุโบสถยังมิได้เขียนตกแต่งใดๆ จึงทรงพระราชทานพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์สำหรับจ้างช่าง คือ พระอาจารย์แดง วัดหงส์รัตนาราม ให้เขียนภาพจิตรกรรมจนเสร็จ

สีฝุ่นบนผนังปูน

ประกาศขึ้นทะเบียนโบราณสถานในราชกิจจานุเบกษาเล่มที่ 94ตอนที่ 126 วันที่ 13 ธันวาคม 2520 หน้า 5031

ภาพเล่าเรื่องการเข้าไปทำสังฆกรรมภายในพระอุโบสถและการทำบุญตักบาตรของชาวบ้าน โดยใช้วัดราชบพิธสถิตมหาสีมารามเป็นฉากหลัง โดยมีกลุ่มภิกษุกำลังเดินเข้าไปในลานและยืนอยู่รอบๆ นอกกำแพงวัดมีภาพบุคคลกำลังใส่บาตรพระภิกษุ วัดราชบพิธสถิตมหาสีมารามแสดงภาพของอุโบสถของวัดพร้อมแนวระเบียงคดล้อมรอบ โดยมีเจดีย์ทรงกลมอยู่ตรงกลาง ถัดขึ้นไปด้านบนแสดงภาพของสุสานหลวง

ผนังระหว่างช่องหน้าต่างภายในพระอุโบสถวัดโพธินิมิตรสถิตมหาสีมารามเขียนภาพพระอารามหลวงอย่างสมจริงไว้หลายแห่ง เช่น ภาพวัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม วัดเบญจมบพิตรดุสิตรวนาราม และวัดโพธินิมิตสถิตมหาสีมาราม เป็นต้น ซึ่งเป็นความเปลี่ยนแปลงในการแสดงออกของงานจิตรกรรมในสมัยรัชกาลที่ 5 ที่แม้จะยังคงเป็นเรื่องราวในพุทธศาสนา แต่ก็ให้ความสำคัญกับความสมจริงของสถานที่และรายละเอียดต่างๆในภาพ และใช้หลักทัศนียวิทยาที่มีความถูกต้องมากยิ่งขึ้นกว่าจิตรกรรมในสมัยรัชกาลที่ 4

1. ภาพวัดและบ้านเรือนที่ปรากฏในภาพเป็นหลักฐานสำคัญที่แสดงให้เห็นถึงสภาพบ้านเมืองและวัดวาอารามในสมัยรัชกาลที่ 5 ซึ่งสภาพของวัดส่วนใหญ่ยังคงหลงเหลือให้เห็นในปัจจุบัน ในขณะที่บ้านเรือนโดยรอบได้เปลี่ยนแปลงไปหมดแล้ว

2. การเขียนจิตรกรรมฝาผนังซึ่งบันทึกภาพวัดตามลักษณะจริงเป็นรูปแบบที่เริ่มปรากฏในครั้งแรกในสมัยรัชกาลที่ 4 ที่วัดปทุมวนาราม ก่อนจะได้รับความนิยมมากขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 5 เช่น วัดโพธินิมิตร กรุงเทพมหานคร หรือ วัดเสนาสนาราม จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

-

1. จิตรกรรมฝาผนังภายในพระวิหาร วัดปทุมวนาราม กรุงเทพมหานคร แม้เนื้อเรื่องหลักของจิตรกรรมฝาผนังภายในจะเขียนเรื่องศรีธนญชัย แต่ก็มีการเขียนภาพวัดปทุมวนารามเอาไว้เป็นฉากหลังอยู่ ซึ่งถือเป็นครั้งแรกที่มีการเขียนภาพวัดจริงๆลงบนผนัง

2. จิตรกรรมฝาผนังภายในพระวิหาร วัดเสนาสนาราม จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ตัวอย่างงานจิตรกรรมสมัยรัชกาลที่ 5 ที่มีการเขียนวัดจริงๆลงบนฝาผนังหลายวัด

โพธินิมิตรสถิตมหาสีมาราม, วัด. สมโภชพระอารามหลวง 120 ปี วัดโพธินิมิตรสถิตมหาสีมาราม. ม.ป.ท.: ม.ป.ป.

กฤษภา พินศรี. การวิเคราะห์อิทธิพลศิลปะและวัฒนธรรมตะวันตกที่ปรากฏในจิตรกรรมฝาผนังในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว : กรณีศึกษาเฉพาะจิตรกรรมฝาผนังภายในพระอุโบสถวัดโพธินิมิตรสถิตมหาสีมาราม กรุงเทพมหานคร. วิทยานิพนธ์ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาประวัติศาสตร์ศิลปะ บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2540.

ศักดิ์ชัย สายสิงห์. พุทธศิลป์รัตนโกสินทร์ : พัฒนาการของงานช่างและแนวคิดที่ปรับเปลี่ยน. กรุงเทพฯ: เมืองโบราณ, 2556.