ปูนปั้นประดับวิหารวัดนางพญา

วัดนางพญาไม่ปรากฏหลักฐานลายลักษณ์อักษรที่ระบุศักราชการสร้างที่แน่ชัด แต่จากรูปแบบของเจดีย์ประธานที่แสดงความเกี่ยวข้องกับเจดีย์ศิลปะอยุธยาอย่างใกล้ชิด จึงเชื่อกันว่าน่าจะสร้างขึ้นในระยะที่เมืองศรีสัชนาลัยอยู่ภายใต้การปกครองของกรุงศรีอยุธยาแล้ว หรือราวสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ราวต้นพุทธศตวรรษที่ 21 เมื่อพระองค์ขับไล่กองทัพล้านนาออกจากเมืองนี้ได้สำเร็จ วิหารซึ่งรวมทั้งงานปูนปั้นประดับก็คงสร้างขึ้นในระยะเวลานี้เช่นกัน ด้วยเหตุนี้ลวดลายปูนปั้นแห่งนี้จึงมีความสัมพันธ์กับลายเครือเถาในศิลปะล้านนาอย่างมาก อันมีต้นแบบอยู่ในศิลปะจีนหรือตะวันออกลางอีกทอดหนึ่ง

ประกาศขึ้นทะเบียนโบราณสถานในราชกิจจานุเบกษา เล่ม 52 ตอนที่ 75 วันที่ 8 มีนาคม พ.ศ. 2478

การบูรณะเริ่มเมื่อปี พ.ศ. 2509 โดยเริ่มบูรณะเจดีย์บริเวณฐานประทักษิณ ซุ้มที่องค์ระฆัง บัลลังก์ บันได บัวคว่ำบัวหงายบางตอน ซ่อมลูกกรงฐานประทักษิณ อุดช่องโหว่ที่ถูกขุดค้นบริเวณบัลลังก์และองค์ระฆัง 3 แห่ง บูรณะฐานวิหารทั้ง 4 ด้าน เสาบางต้น ฐานชุกชีและบริเวณมุมทั้งด้านหน้าและด้านหลัง เจดีย์รายด้านทิศเหนือ 2 องค์ โบสถ์บูรณะฐานทั้ง 4 ด้าน บันไดขึ้นด้านหน้าทั้ง 2 ด้าน รวมทั้งประตูทางเข้าวัดด้านหน้า

งานปูนปั้นประดับผนังวิหารด้านใต้ของวัดนางพญากำลังชำรุดหลุดล่วงลงตามกาลเวลา เดิมทีคงมีงานปูนปั้นประดับทั้งด้าน แต่ปัจจุบันเหลือชัดเจนเพียงแค่ผนังระหว่างช่วงเสากลางเท่านั้น

ลายปูนปั้นประดับผนังวิหารวัดนางพญาเป็นลวดลายที่มีความงดงามอย่างยิ่ง มีลักษณะเป็นลายเครือเถาหรือลายพันธุ์ไม้อันประกอบด้วยก้าน ใบ และดอก สะท้อนความเกี่ยวข้องสัมพันธ์กับลวดลายในศิลปะล้านนา จีน และตะวันออกกลาง ซึ่งสามารถนำไปศึกษาเรื่องราวความสัมพันธ์ระหว่างดินแดนไทยกับดินแดนภายนอกได้อีกมาก

คณะกรรมการปรับปรุงโบราณสถาน จังหวัดสุโขทัยและกำแพงเพชร. รายงานการสำรวจและขุดแต่งบูรณะโบราณสถานเมืองเก่ากำแพงเพชร เมืองศรีสัชนาลัย พ.ศ. 2508 – 2512. พระนคร: กรม, 2514.

สันติ เล็กสุขุม. ศิลปะสุโขทัย. พิมพ์ครั้งที่ 2, กรุงเทพฯ : เมืองโบราณ, 2549.