เจดีย์ประธานวัดเจดีย์เจ็ดแถว

วัดเจดีย์เจ็ดแถวไม่มีประวัติการสร้างที่แน่ชัด แต่นักวิชาการหลายท่านเชื่อว่าน่าจะสร้างขึ้นนับแต่ครั้งที่พระยาลิไทครองเมืองนี้เมื่อราวปลายพุทธศตวรรษที่ 19 เป็นต้นมา สอดคล้องกับการกำหนดอายุจากรูปแบบศิลปกรรมที่มีอายุอยู่ในราวปลายพุทธศตวรรษที่ 19-20 ได้

ประกาศขึ้นทะเบียนโบราณสถานในราชกิจจานุเบกษา เล่ม 52 ตอนที่ 75 วันที่ 8 มีนาคม พ.ศ. 2478

ขุดแต่งและบูรณะครั้งแรกระหว่าง พ.ศ. 2498-2499 ต่อมาได้ดำเนินการบูรณะเจดีย์บางองค์เมื่อ พ.ศ. 2502 ระหว่าง พ.ศ. 2508-2509 ได้ดำเนินการบูรณะเจดีย์อีกหลายองค์ที่รายล้อมเจดีย์ทรงยอดดอกบัวตูม และวิหารด้านหน้ารวมทั้งหมด 32 องค์ บูรณะวิหารคดพร้อมแท่นพระรอบพระเจดีย์ประธานและตรงฐานบางตอน บูรณะวิหารหลวงบริเวณผนังบางตอน ฐานชุกชีพระประธาน และยกเสาศิลาบางต้น

เจดีย์ประธานวัดเจดีย์เจ็ดแถวตั้งอยู่กลางเขตพุทธาวาส ก่อศิลาแลงและฉาบปูน องค์ประกอบสำคัญตั้งแต่ส่วนฐานจนถึงยอดมีดังนี้ ฐานเขียงในผังสี่เหลี่ยมจัตุรัสซ้อนลดหลั่นกันต่อด้วยฐานบัวลูกแก้วอกไก่ในผังสี่เหลี่ยมจัตุรัส มีบันไดอยู่ทางด้านตะวันออก ถัดขึ้นไปเป็นฐานบัวลูกฟักเพิ่มมุมหรือย่อมุมซ้อนกัน 2 ชั้น ถัดขึ้นไปเป็นเรือนธาตุในผังเพิ่มมุมหรือย่อมุม จากนั้นเป็นส่วนยอดทรงดอกบัวตูมหรือทรงพุ่มข้าวบิณฑ์

เจดีย์ประธานวัดเจดีย์เจ็ดแถวสร้างขึ้นในทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ หรือยอดทรงดอกบัวตูม รูปทรงนี้ไม่ได้เกิดขึ้นโดยพัฒนาการที่ค่อยเป็นค่อยไปเช่นเจดีย์ทรงอื่นๆ แต่เกิดขึ้นเพราะการสร้างสรรค์ใหม่ ซึ่งอาจเกี่ยวข้องกับการเมืองการปกครองสมัยนั้นที่พยายามสร้างความเป็นปึกแผ่นแก่อาณาจักรสุโขทัยผ่านพุทธศาสนา การสร้างสรรค์เจดีย์ทรงนี้อาจมีนัยยะทางการเมืองการปกครองแฝงอยู่ก็ได้

เจดีย์ยอดทรงดอกบัวตูม หรือเจดีย์ยอดทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ ที่พบในวัดต่างๆ ในสมัยสุโขทัย

คณะกรรมการปรับปรุงโบราณสถาน จังหวัดสุโขทัยและกำแพงเพชร, รายงานการสำรวจและขุดแต่งบูรณะโบราณสถานเมืองเก่ากำแพงเพชร เมืองศรีสัชนาลัย พ.ศ. 2508 – 2512. พระนคร: กรมศิลปากร, 2514.

สันติ เล็กสุขุม. เจดีย์สมัยสุโขทัยที่วัดเจดีย์เจ็ดแถว. กรุงเทพฯ : เมืองโบราณ, 2534.