พระธาตุเจดีย์องค์เล็ก

สร้างเมื่อ พ.ศ. 2403 โดยจองต่องสู่ คหบดีชาวแม่ฮ่องสอน เพื่อบรรจุพระบรมสารีริกธาตุของพระโมคคัลลานะทีอัญเชิญมาจากเมืองมะละแหม่ง ประเทศพม่า

ประกาศขึ้นทะเบียนโบราณสถานในราชกิจจานุเบกษา เล่มที่ 98 ตอนที่ 177 วันที่ 27 ตุลาคม พ.ศ. 2524

ฐานล่างเป็นฐานเขียงในผังแปดเหลี่ยมต่อด้วยฐานบัวคว่ำบัวหงายคาดลูกแก้ว 2 เส้นในผังแปดเหลี่ยม มีซุ้มประดับที่ด้านทั้ง 4 เหนือขึ้นไปเป็นฐานบัวคว่ำสลับกับลูกแก้ว 2 เส้น 3 ฐาน ต่อด้วยฐานกลีบบัว 2 ฐานรองรับองค์ระฆังกลมมีการประดับรัดอกและบัวคอเสื้อต่อด้วยปล้องไฉน ปัทมบาทและปลียาว

เจดีย์ทรงระฆังที่ได้รับอิทธิลมอญในจังหวัดแม่ฮ่องสอน

ระเบียบของเจดีย์ใกล้เคียงกับเจดีย์ในศิลปะมอญอย่างมาก เช่น การใช้บัวคว่ำแทนที่บัวหงาย การมีปลียาว อย่างไรก็ดีมีการเพิ่มเติมซุ้มพระพุทธรูปที่ด้านทั้ง 4 เพิ่มขึ้นมา

1. สุเลเจดีย์ เมืองย่างกุ้ง ประเทศพม่า ตัวอย่างเจดีย์ศิลปะมอญกลุ่มแปดเหลี่ยมซึ่งมีรูปแบบคล้ายคลึงกับเจดีย์พระธาตุดอยกองมูองค์เล็ก

2. เจดีย์องค์ใหญ่ วัดพระธาตุดอยกองมู จังหวัดแม่ฮ่องสอน เจดีย์ที่ตั้งอยู่ใกล้กับเจดีย์องค์เล็กแต่มีอายุสมัยเก่ากว่าและมีรูปแบบตามศิลปะพม่า

ศิลปากร, กรม. การขึ้นทะเบียนโบราณสถานภาคเหนือในเขตรับผิดชอบของหน่วยศิลปากรที่ 4 ตามโครงการสำรวจและขึ้นทะเบียนโบราณสถานของกองโบราณคดี. กรุงเทพฯ: กรม, 2525.

เชษฐ์ ติงสัญชลี. รายงานการวิจัยฉบับสมบูรณ์ประเด็นใหม่เกี่ยวกับเจดีย์แบบมอญและพม่าในประเทศไทย. กรุงเทพฯ: ภาควิชาประวัติศาสตร์ศิลปะ คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2554.

สุรชัย จงจิตงาม. คู่มือท่องเที่ยว-เรียนรู้ล้านนา เชียงใหม่ ลำพูน ลำปาง. กรุงเทพฯ: มิวเซียมเพรส, 2549.

อรศิริ ปาณินท์. สถาปัตยกรรมไท. กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, 2539.