พระพุทธรูปนาคปรก

ไม่ปรากฏหลักฐานที่เกี่ยวข้องกับประวัติการสร้าง

หินทรายแกะสลัก

ค้นพบที่วัดหน้าพระเมรุ อำเภอพระนครศรีอยุธยา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

พระพุทธรูปอยู่ในอิริยาบถนั่งขัดสมาธิราบอยู่เหนือขนดนาค พระหัตถ์ทำปางสมาธิ พระพักตร์สี่เหลี่ยม สีพระพักตร์เข้มขรึม พระเนตรเบิกโพรง สวมมงกุฎอันประกอบด้วยกระบังหน้าและรัดเกล้ากรวย สวมกุณฑลทรงตุ้มแหลม

พระวรกายช่วงบนเปล่าเปลือยสังเกตได้จากการปรากฏช่องทะลุระหว่างพระปรัศว์ (สีข้าง) กับพระกรทั้งสองข้าง ขณะเดียวกันก็ปรากฏลายเส้นสลักลึกเป็นรอยจีวรแบบห่มเฉียงและสังฆาฏิสี่เหลี่ยมใหญ่ เข้าใจว่าอาจสลักเพิ่มเติมภายหลัง พระวรกายช่วงล่างครองสบง

พระพุทธรูปทรงเครื่องมีนาคปรกองค์นี้อยู่ในสภาพสมบูรณ์มาก ถือเป็นตัวอย่างของพระพุทธรูปในศิลปลพบุรีหรือศิลปะเขมรในประเทศไทยแบบนครวัดที่งดงามและสมบูรณ์

พระพักตร์และกระบังหน้าปิดทองคำเปลว เข้าใจว่าเป็นศรัทธาของคนรุ่นหลังเมื่อย้ายมาไว้ที่วัดหน้าพระเมรุแล้ว ไม่ใช่สมัยแรกสร้างแต่อย่างใด

ตามปกติพระพุทธรูปปางนาคปรกจะหมายถึงเหตุการณ์ในสัปดาห์ที่ 6 หลังตรัสรู้ ขณะนั้นพระพุทธองค์ประทับนั่งใต้ต้นจิกริมฝั่งสระน้ำ ครานั้นพายุฝนกำลังจะเกิด พญานาคมุจลินท์ที่อาศัยในสระน้ำจึงมาขนดกายล้อมพระพุทธองค์เพื่อปกป้องให้รอดพ้นจากพายุฝน อย่างไรก็ตามในสายวัฒนธรรมเขมรความนิยมพระพุทธรูปปางนาคปรกอาจจะเกี่ยวข้องกับการนับถือบูชานาคด้วยก็ได้ โดยนอกจากจะมีฤทธิ์แล้วชาวเขมรยังเชื่อว่านาคเป็นบรรพบุรุษของตนด้วย

สุภัทรดิศ ดิศกุล, หม่อมเจ้า. ประติมากรรมขอม. กรุงเทพฯ : กรุงสยามการพิมพ์, 2515.

สุภัทรดิศ ดิศกุล. ศิลปะขอม. กรุงเทพฯ : องค์การค้าของคุรุสภา, 2533.

สุภัทรดิศ ดิศกุล, หม่อมเจ้า. ศิลปะสมัยลพบุรี. กรุงเทพฯ : มหาวิทาลัยศิลปากร, 2547.