เจดีย์ประธานวัดมหาธาตุสุโขทัย

คำสำคัญ :

ชื่อเรียกอื่น	-
ชื่อหลัก	วัดมหาธาตุสุโขทัย
ชื่ออื่น	-
ประเภทงานศิลปะ	สถาปัตยกรรม
ตำบล	เมืองเก่า
อำเภอ	เมือง
จังหวัด	สุโขทัย
ภาค	ภาคกลาง
ประเทศ	ไทย
พิกัดภูมิศาสตร์ ค่าองศาทศนิยม	Lat : 17.016926 Long : 99.703703
พิกัดภูมิศาสตร์ พิกัดกริด	Zone : 47 Q Hemisphere : N E : 574899.3 N : 1881562.1
ตำแหน่งงานศิลปะ	แกนกลางของวัด

ประวัติการสร้าง	วัดมหาธาตุควรสร้างมาแล้วตั้งแต่ครั้งต้นกรุงสุโขทัย ในครั้งนั้นย่อมต้องสร้างพระมหาธาตุหรือเจดีย์ประธานไว้แล้ว อย่างไรก็ตามเจดีย์ประธานองค์ปัจจุบันเป็นเจดีย์ยอดทรงดอกบัวตูม หรือยอดทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ ซึ่งไม่ใช่รูปแบบของศิลปะสุโขทัยตอนต้น นักวิชาการส่วนใหญ่จึงเชื่อว่าเจดีย์องค์นี้น่าจะสร้างขึ้นแทนองค์เดิมที่มีมาแล้วตั้งแต่ครั้งสุโขทัยตอนต้น เจดีย์องค์นี้ไม่มีประวัติการสร้างที่แน่ชัด แต่จากการศึกษาเปรียบเทียบกับวัดอื่นๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่งวัดที่มีจารึกระบุการสร้างแน่ชัด ทำให้สันนิษฐานว่าเจดีย์ทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ หรือยอดทรงดอกบัวตูม น่าจะสร้างขึ้นในราวปลายพุทธศตวรรษที่ 19 เป็นต้นมา และแพร่หลายอย่างยิ่งในช่วงพุทธศตวรรษที่ 20 จึงเชื่อว่าเจดีย์ประธานวัดมหาธาตุสุโขทัยก็คงสร้างขึ้นในระยะเวลาเดียวกันนี้ โดยอาจเป็นรัชกาลของพระยาเลอไท หรือพระยาลิไท ซึ่งพุทธศาสนาเจริญรุ่งเรืองก็เป็นได้
ประวัติการอนุรักษ์	ประกาศขึ้นทะเบียนโบราณสถานในราชกิจจานุเบกษา เล่ม 52 ตอนที่ 75 วันที่ 8 มีนาคม พ.ศ. 2478 มีการขุดแต่งบูรณะครั้งแรก พ.ศ. 2496 ต่อมามีการบูรณะเป็นครั้งคราว แต่งานยังไม่แล้วเสร็จ ได้ดำเนินงานตามแผนอีกครั้งในระหว่างปี พ.ศ. 2508 – 2511 มีการบูรณะในปี พ.ศ. 2508 – 2511 และในปี พ.ศ. 2524 – 2526 ในปีพ.ศ. 2537 ได้มีโครงการอนุรักษ์ประติมากรรมติดที่ขึ้น โดยมีระยะการปฏิบัติงานตั้งแต่เดือนธันวาคม พ.ศ. 2536 – เดือนกันยายน พ.ศ. 2537 ในปีพ.ศ. 2551 ได้ดำเนินการบูรณะอีกครั้งพร้อมขุดค้นขุดตรวจทางโบราณคดีควบคู่กันไป โดยได้บูรณะพระพุทธรูปในวิหารสูงที่มีสภาพทรุดเอียงอย่างมาก ในปีเดียวกันยังได้บูรณะโบราณสถานและขุดค้นทางโบราณคดีอีกหลายแห่ง ได้แก่ การซ่อมแซมกำแพงแก้วรอบเจดีย์ห้ายอดซึ่งทรุดเอียง การขุดค้นขุดตรวจที่กำแพงวัดมหาธาตุด้านทิศใต้บางส่วน
ลักษณะทางศิลปกรรม	เจดีย์ประธานวัดมหาธาตุสุโขทัยหันหน้าไปทางทิศตะวันออก ก่ออิฐฉาบปูน ตั้งอยู่กลางฐานไพที องค์ประกอบสำคัญตั้งแต่ส่วนฐานจนถึงยอดมีดังนี้ ฐานเขียงในผังสี่เหลี่ยมจัตุรัสซ้อนลดหลั่นกันต่อด้วยฐานบัวลูกแก้วอกไก่ในผังสี่เหลี่ยมจัตุรัส มีบันไดอยู่ทางด้านตะวันออก ถัดขึ้นไปเป็นฐานบัวลูกฟักเพิ่มมุมหรือย่อมุมซ้อนกัน 2 ชั้น ถัดขึ้นไปเป็นเรือนธาตุในผังเพิ่มมุมหรือย่อมุม จากนั้นเป็นส่วนยอดทรงดอกบัวตูมหรือทรงพุ่มข้าวบิณฑ์
ข้อมูลที่สำคัญทางวิชาการ	1. เจดีย์ประธานวัดมหาธาตุสุโขทัย ซึ่งถือเป็นองค์พระมหาธาตุประจำเมืองสุโขทัยสร้างขึ้นในทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ หรือยอดทรงดอกบัวตูม น่าจะสะท้อนให้เห็นถึงความคิดของชาวสุโขทัยสมัยนั้นต่อเจดีย์ทรงนี้ ว่าเป็นรูปทรงเอกลักษณ์ของตน 2. เจดีย์ทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ หรือยอดทรงดอกบัวตูม ไม่ได้เกิดขึ้นโดยพัฒนาการที่ค่อยเป็นค่อยไปเช่นเจดีย์ทรงอื่นๆ แต่เกิดขึ้นเพราะการสร้างสรรค์ใหม่ ซึ่งอาจเกี่ยวข้องกับการเมืองการปกครองสมัยนั้นที่พยายามสร้างความเป็นปึกแผ่นแก่อาณาจักรสุโขทัยผ่านพุทธศาสนา การสร้างสรรค์เจดีย์ทรงนี้อาจมีนัยยะทางการเมืองการปกครองแฝงอยู่ก็ได้
อายุ	พุทธศตวรรษที่ 20
ศาสนา	พุทธ
ศาสนา/ความเชื่อที่เกี่ยวข้อง	พุทธศาสนา
งานศิลปะที่เกี่ยวข้อง	เจดีย์ทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ตามวัดต่างๆ ที่สร้างขึ้นในสมัยสุโขทัย ทั้งนี้มีข้อสังเกตด้วยว่าวัดมหาธาตุประจำเมืองต่างๆ ในเขตแดนสุโขทัยน่าจะเคยสร้างเป็นเจดีย์ทรงพุ่มข้าวบิณฑ์มาก่อน เช่น วัดพระศรีรัตนมหาธาตุพิษณุโลก วัดพระศรีรัตนมหาธาตุเชลียง วัดพระธาตุนครชุม กำแพงเพชร

รูปแบบลิขสิทธิ์	Attribution-NonCommercial-NoDerivs (CC BY-NC-ND)
เจ้าของสิทธิ์	ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน)
วันที่จัดทำข้อมูล	2015-05-26
ผู้จัดทำข้อมูล	ดร.รุ่งโรจน์ ธรรมรุ่งเรือง
บรรณานุกรม	ณรงค์ โคกสันเทียะ, โครงการอนุรักษ์จิตรกรรมฝาผนังเร่งด่วน : การอนุรักษ์ประติมากรรมติดที่วัดมหาธาตุ (วัดร้าง) ตำบลเมืองเก่า อำเภอเมือง จังหวัดสุโขทัย . กรุงเทพฯ: ฝ่ายอนุรักษ์จิตรกรรมฝาผนังและประติมากรรมติดที่ กองโบราณคดี กรมศิลปากร, 2539. ภาณุวัตถ์ เอื้อสามาลย์, “ขุดฐานพระ บูรณะพระประธานที่วิหารสูง วัดมหาธาตุ เมืองสุโขทัย” ศิลปากร, 54, 5 (ก.ย. – ต.ค. 2554), 41 - 47 ศิลปากร, กรม. ทำเนียบโบราณสถานอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2531. คงเดช ประพัฒน์ทอง, โบราณคดีประวัติศาสตร์. กรุงเทพ : กรมศิลปากร, 2529. ศักดิ์ชัย สายสิงห์, ศิลปะสุโขทัย : บทวิเคราะห์หลักฐานโบราณคดี จารึก และศิลปกรรม. พิมพ์ครั้งที่ 2, กรุงเทพฯ : ภาควิชาประวัติศาสตร์ศิลปะ คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2551.