ซุ้มประตูโขง วัดพระธาตุลำปางหลวง

ไม่ปรากฏประวัติการสร้างที่แน่ชัด นักวิชาการสันนิษฐานว่าน่าจะสร้างขึ้นในคราวที่มีการบูรณะพระธาตุลำปางหลวงครั้งใหญ่ ในพ.ศ.2106

ประกาศขึ้นทะเบียนโบราณสถานในราชกิจจานุเบกษาเล่มที่ 52 ตอนที่ 75 วันที่ 8 มีนาคม พ.ศ. 2478

ซุ้มประตูโขงก่อด้วยอิฐฉาบปูน ช่องทางเข้ามีลักษณะเป็นวงโค้ง ตัวอาคารอยู่ในผังยกเก็จ ส่วนยอดของโขงประกอบด้วยชุดหลังคาลาดซ้อนชั้นลดหลั่นกันในผังยกเก็จ ประดับลวดลายปูนปั้นรูปนาคที่หน้าบัน ประดับมุมอาคารด้วยลวดลายปูนปั้นที่เรียกว่า ลายเครือล้านนา ในตำแหน่งกาบบน กาบล่าง ประจำยามอก ซึ่งมีขนาดใหญ่ ลักษณะคล้ายลายฉลุโปร่ง ตัวลายประกอบด้วยลายคดโค้ง มีลายดอกโบตั๋นประกอบด้วยก้านใบ ลวดลายเหล่านี้ได้รับอิทธิพลจากเครื่องถ้วยจีนและเป็นที่นิยมในการประดับสถาปัตยกรรมในล้านนา โดยเฉพาะในช่วงพุทธศตวรรษที่ 21

ซุ้มประตูทางเข้าด้านหน้าของวัดพระธาตุลำปางหลวงเป็นอาคารทรงปราสาทที่เรียกกันว่า โขง แสดงถึงความเป็นเรือนฐานันดรสูง อาจกล่าวได้ว่าเป็นลักษณะเฉพาะของประตูทางเข้าวัดในศิลปะล้านนา มีรูปแบบที่ใกล้เคีงกับ กู่ หรืออาคารทรงปราสาทสำหรับประดิษฐานพระพุทธรูป การสร้างโขงเพื่อเป็นประตูทางเข้าเป็นสัญลักษณ์เพื่อแสดงว่าวัดหรือศาสนสถานซึ่งประดิษฐานพระพุทธรูปนั้นเปรียบเสมือนศูนย์กลางจักรวาล การที่พุทธศาสนิกชนได้ผ่านทางเข้าที่เป็นอาคารทรงปราสาทจึงเปรียบเสมือนได้ขึ้นไปบนสวรรค์

รูปแบบคล้ายกันกับโขงหรือกู่พระเจ้าล้านทองซึ่งประดิษฐานพระพุทธรูปประธานในพระวิหารหลวง

ตำนานพระธาตุลำปางหลวง วัดพระธาตุลำปางหลวง อำเภอเกาะคา จังหวัดลำปาง ตำนานพระแก้วมรกต และตำนานเจ้าเจ็ดตน. ลำปาง : จิตวัฒนาการพิมพ์ลำปาง, 2552.

ศิลปากร, กรม.การขึ้นทะเบียนโบราณสถานภาคเหนือในความรับผิดชอบของหน่วยศิลปากรที่ 4 ตามโครงการสำรวจและขึ้นทะเบียนโบราณสถานของกองโบราณคดี. กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, 2525.

ศักดิ์ชัย สายสิงห์. ศิลปะล้านนา. กรุงเทพฯ : มติชน, 2556.