จิตรกรรมเรื่องพระราชพิธีสิบสองเดือน

จิตรกรรมฝาผนังเขียนขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 5

ภาพเขียนสีฝุ่น

ภาพพระราชพิธีในแต่ละเดือนเขียนขึ้นที่ผนังระหว่างช่องหน้าต่าง โดยปรากฏอิทธิพลการเขียนภาพแบบตะวันตกแล้ว กล่าวคือ มีการใช้เส้นขอบฟ้า กำหนดมิติของภาพให้เกิดระยะที่ใกล้-ไกล ภาพทิวทัศน์ เช่น ท้องฟ้า ก้อนเมฆ ต้นไม้เขียนขึ้นโดยคำนึงถึงความสมจริง ภาพอาคารสถานที่ซึ่งเป็นสถานที่ประกอบพระราชพิธีมักเป็นพระมหาปราสาทและอาคารต่างๆที่มีอยู่จริงในพระบรมมหาราชวังและพื้นที่ใกล้เคียง เช่น บริเวณท่าราชวรดิษฐ์ที่ประกอบด้วยป้อมและหมู่พระที่นั่งต่างๆ ซึ่งปัจจุบันไม่เหลือหลักฐานแล้ว ภาพการโล้ชิงช้าที่เสาชิงช้าหน้าโบสถ์พราหมณ์ เป็นต้น ภาพบุคคลแต่งกายตามสถานภาพ มีทั้งที่เป็นทหารใส่เครื่องแบบที่พัฒนาการตะวันตก ภาพชาววังและชาวบ้านที่แต่งกายตามสมัยนิยม รวมทั้งชาวต่างชาติที่มีอยู่ในสังคมขณะนั้น การลงสีมีการแรเงา ไล่น้ำหนักสีอ่อนแก่ ภาพบุคคลมีขนาดเล็กเมือเทียบกับภาพสถาปัตยกรรม มีความพยายามเขียนภาพเหมือนบุคคลขนาดเล็กด้วย

จิตรกรรมฝาผนังภายในพระวิหารหลวงวัดราชประดิษฐสถิตมหาสีมารามเขียนขึ้นในสมัยรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ถ่ายทอดเรื่องราวเกี่ยวกับพระราชพิธี ต่างๆที่จัดขึ้นในราชสำนักเป็นประจำในแต่ละเดือนเพื่อความเป็นสิริมงคลและความอุดมสมบูรณ์ของบ้านเมือง เนื้อหาของภาพจิตรกรรมสอดคล้องกับบทพระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ 5 เรื่องพระราชพิธีสิบสองเดือน และโคลงพระราชพิธีทวาทศมาศ พระนิพนธ์ในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาบำราบปรปักษ์ ภาพพระราชพิธีบางประการที่ปรากฏในงานจิตรกรรมยังคงมีให้เห็นมาจนถึงปัจจุบัน แต่ยังมีอีกหลายพระราชพิธีที่ได้ปรับเปลี่ยนหรือล้มเลิกไปตามการเปลี่ยนแปลงของสภาพสังคมและวัฒนธรรม จิตรกรรมฝาผนังเรื่องพระราชพิธีสิงสองเดือนจึงทำหน้าที่สะท้อนเหตุการณ์ร่วมสมัยในอดีต โดยยังคงแสดงภาพรายละเอียดที่มีการจัดพระราชพิธีต่างๆ ในพระบรมมหาราชวังและพื้นที่ใกล้เคียงเพื่อให้ชนรุ่นหลังได้ทราบสืบไป จิตรกรรมเรื่องนี้ยังมีที่เขียนขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 5 อีกแห่งหนึ่งคือที่วัดเสนาสนาราม จ.พระนครศรีอยุธยา โดยมีเนื้อหาและการจัดองค์ประกอบภาพที่ใกล้เคียงกัน

พระราชนิพนธ์เรื่องพระราชพิธีสิบสองเดือน, โคลงพระราชพิธีทวาทศมาศ

จิตรกรรมฝาผนังเรื่องพระราชพิธีสิบสองเดือนที่พระอุโบสถ วัดเสนาสนาราม จ.พระนครศรีอยุธยา

ฉัตรบงกช ศรีวัฒนสาร. “การพระราชพิธีสิบสองเดือนในจิตรกรรมฝาผนังวัดราชประดิษฐสถิตมหาสีมาราม กรุงเทพมหานคร” (วิทยานิพนธ์ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต (ประวัติศาสตร์ศิลปะ) บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2546.)