พระปฐมบรมราชานุสรณ์

สร้างขึ้นในสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ก่อนการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475 โปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จพระบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ อุปนายกราชบัณฑิตยสภาขณะนั้นเป็นผู้ทรงออกแบบและอำนวยการก่อสร้าง และ ศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรี แห่งมหาวิทยาลัยศิลปากรเป็นผู้ปั้นและหล่อด้วยทองสำริด

ทองสำริด

พระบรมรูปพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช หรือพระปฐมบรมราชานุสรณ์เป็นพระบรมรูปประทับนั่งเหนือพระราชบัลลังก์ ผินพระพักตร์มาทางด้านถนนตรีเพชร ทรงเครื่องบรมขัตติยราชภูษิตาภรณ์ ทรงพระมาลา ทอดพระหัตถ์บนพระแสงดาบที่อยู่เหนือพระเพลา มีฐานหินอ่อนเป็นที่รองรับพระบรมรูปหล่ออีกชั้นหนึ่ง

พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวมีพระราชดำริที่จะสร้างถาวรวัตถุเป็นอนุสรณ์เพื่อระลึกถึงพระปฐมกษัตริย์แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ในโอกาสที่กรุงรัตนโกสินทร์จะมีอายุครบ 150 ปี ในปี พ.ศ. 2475 จึงทรงพระราชปรารภเรื่องนี้กับคณะรัฐบาลซึ่งได้มีมติให้สร้างพระบรมรูปพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกขึ้นเป็นอนุสาวรีย์เฉลิมพระเกียรติ และก่อสร้างสะพานข้ามแม่น้ำเจ้าพระยาให้เป็นทางเชื่อมระหว่างฝั่งพระนครกับฝั่งธนบุรีเพิ่มขึ้นอีกเป็นแห่งที่ 2 นอกเหนือจากสะพานพระรามหกที่สร้างมาก่อนแล้ว โดยพระบรมราชานุสาวรรีย์และสะพานนั้นรวมเรียกว่า พระปฐมบรมราชานุสรณ์ กำหนดสร้างสะพานตรงต่อปลายถนนตรีเพชรฝั่งพระนคร คือ ถนนระหว่างวัดราชบูรณะกับโรงเรียนสวนกุหลาบวิทยาลัย และให้เชิงสะพานฝั่งนี้เป็นที่ประดิษฐานพระบรมรูปพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก โดยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินไปทรงเปิดผ้าคลุมพระบรมรูป เมื่อวันที่ 6 เมษายน พ.ศ. 2475 ก่อนการเปลี่ยนแปลงการปกครองไม่นานนัก

จารุภัทร วิมุตเศรษฐ์. สะพานข้ามเจ้าพระยา. กรุงเทพฯ : แม็ค, 2553.

สมุดภาพสถาปัตยกรรมกรุงรัตนโกสินทร์. กรุงเทพฯ : คณะกรรมการจัดงานสมโภชกรุงรัตนโกสินทร์ 200 ปี, 2525.