พระตำหนักแดง

สร้างขึ้นเมื่อ พ.ศ.2325 รัชกาลที่ 1 โปรดเกล้าฯ ให้เป็นที่ประทับของสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้าฯ กรมพระศรีสุดารักษ์ เดิมเป็นหมู่พระตำหนักตั้งอยู่ในพระบรมมหาราชวัง คู่กันกับพระตำหนักเขียวซึ่งโปรดเกล้าฯ ให้เป็นที่ประทับของสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้าฯ กรมพระเทพสุดาวดี ในlสมัยรัชกาลที่ 4 หลังจากพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จบวรราชาภิเษกแล้ว จึงโปรดให้ย้ายพระตำหนักแดงมาปลูกรักษาไว้ในพระราชวังบวรสถานมงคล ด้านทิศตะวันตกเฉียงเหนือของหมู่พระวิมาน

พ.ศ. 2470 สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า เสด็จฯ มายังพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร ทอดพระเนตรพระตำหนักแดงซึ่งชำรุดทรุดโทรมอยู่ ทรงพระปรารภว่าเป็นของโบราณสร้างอย่างประณีตพร้อมกับกรุงรัตนโกสินทร์ และได้เคยเป็นพระตำหนักของสมเด็จพระไปยิกา และสมเด็จพระอัยยิกา กับทั้งสมเด็จพระปิตุลาธิราชเจ้ามาแต่ก่อน จึงทรงบริจาคทรัพย์ในส่วนพระองค์ประทานเพื่อปฏิสังขรณ์เฉลิมพระเกียรติยศของพระบรมราชจักรีวงศ์ เมื่อการปฏิสังขรณ์แล้วเสร็จ ได้เสด็จฯ มาทรงบำเพ็ญพระกุศลฉลองพระตำหนักแดง เนื่องในการเฉลิมพระชันษาครบ 66 ปี เมื่อวันจันทร์ที่ 10 กันยายน 2471 พ.ศ.2506 กรมศิลปากรได้ดำเนินการบูรณะและย้ายพระตำหนักแดงจากทิศตะวันตกเฉียงเหนือด้านหลังหมู่พระวิมานมาตั้งทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ด้านหน้าหมู่พระวิมานดังที่ปรากฏในปัจจุบัน

ตำหนักแดงมีลักษณะเป็นตำหนักหลังเดียว ความยาว 7 ห้อง มีเฉลียงที่ด้านหน้า มีเสารองรับชายคาจำนวน 15 ต้น หลังคาชั้นเดียวไม่มีมุขลด ทำด้วยเครื่องไม้มุงกระเบื้องดินเผา หน้าบันกรุด้วยไม้แบบลูกฟักหน้าพรหม กรอบหน้าบันประดับด้วยช่อฟ้า ใบระกา หางหงส์ และนาคสะดุ้ง ฝาเรือนเป็นฝาปะกนลูกฟัก บานประตูหน้าต่างมีอกเลา ลักษณะเด่นของตำหนักแดงคือ พระแกลหรือหน้าต่างที่มีฐานสิงห์ประกอบอยู่ที่ตอนล่าง ซึ่งจะไม่ปรากฏในเรือนสามัญชน รูปแบบของพระตำหนักแดงเป็นตัวอย่างสำคัญของพระตำหนักที่ประทับที่สร้างในสมัยต้นกรุงรัตนโกสินทร์

พระตำหนักแดงเป็นตัวอย่างสำคัญของสถาปัตยกรรมแบบไทยประเพณีที่สร้างจากเครื่องไม้ ซึ่งสามารถถอดประกอบชิ้นส่วนต่างๆ แล้วเคลื่อนย้ายไปปลูกสร้างในที่แห่งอื่นได้ และเป็นตัวอย่างสถาปัตยกรรมซึ่งเป็นที่ประทับของเจ้านายฝ่ายในที่สร้างขึ้นเมื่อครั้งต้นกรุงรัตนโกสินทร์ ดังจะพบว่าแต่เดิมรัชกาลที่ 1 โปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระตำหนักแดงขึ้นในพระบรมมหาราชวัง เพื่อเป็นที่ประทับของสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้าฯ กรมพระศรีสุดารักษ์ ต่อมาได้มีการย้ายพระตำหนักแดงไปสร้างในพระราชวังเดิมเพื่อเป็นที่ประทับของสมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี และเมื่อพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จบวรราชาภิเษก จึงได้โปรดให้ย้ายพระตำหนักแดงซึ่งเคยเป็นที่ประทับพร้อมกับสมเด็จพระราชชนนีมาสร้างไว้ภายในพระราชวังบวรสถานมงคล

บริบาลบุรีภัณฑ์, หลวง. เรื่องตำนานพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติในกรุงเทพฯ. พระนคร: กรมศิลปากร, 2480.

จิรา จงกล. นำชมพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2548.