หลักเมืองกรุงเทพฯ

เสาหลักเมืองกรุงเทพฯ ต้นแรกสร้างขึ้นในรัชกาลที่ 1 โดยมีพิธียกเสาหลักเมืองเมื่อวันอาทิตย์ เดือนหก ขึ้นสิบค่ำ ตรงกับวันที่ 21 เมษายน พ.ศ.2325 และได้บรรจุดวงชะตาพระนครไว้ภายใน เสาหลักเมืองกรุงเทพฯ ที่สร้างขึ้นในรัชกาลที่ 4 เริ่มสร้างเมื่อ พ.ศ.2395 เนื่องจากเสาเดิมชำรุด โดยมีพิธีผูกดวงชะตาเมืองขึ้นใหม่แล้วจารึกในแผ่นทองคำบรรจุไว้ภายในเสา และโปรดเกล้าฯ ให้สร้างรูปเทวดาประดิษฐานที่ยอดเสา

ไม้ชัยพฤกษ์ปิดทอง

พ.ศ.2492 บูรณะปรับปรุงศาลหลักเมืองครั้งแรกในรัชกาลปัจจุบัน

พ.ศ.2509 กระทรงการคลังได้ประกาศขึ้นทะเบียนราชพัสดุ

พ.ศ.2518 กรมศิลปากรประกาศขึ้นทะเบียนโบราณสถานศาลหลักเมือง ในราชกิจจานุเบกษา เล่มที่ 92 ตอนที่ 112 วันที่ 17 มิถุนายน 2518

เสาหลักเมืองที่สร้างในรัชกาลที่ 1 เป็นเสาทรงกระบอกสอบขึ้น ส่วนโคนเสามีขนาดใหญ่กว่าส่วนปลายยอดเสาเป็นรูปดอกบัวตูม เสาทำด้วยไม้ชัยพฤกษ์มีไม้แก่นจันทน์ประกับนอก ฐานเสาเป็นรูปกลีบบัว ลงรักปิดทองคำเปลวโดยตลอด เสาหลักเมืองที่สร้างขึ้นในรัชกาลที่ 4 เป็นเสาไม้ชัยพฤกษ์ปิดทองทึบทั้งต้น ยอดเสาเม็ดทรงมัณฑ์ปิดทองประดับกระจก ฐานเสาทำด้วยไม้สัก เป็นรูปกลีบบัวฐานสิงห์หกเหลี่ยมปิดทองประดับกระจก

ภายในศาลหลักเมืองกรุงเทพฯ เป็นที่ประดิษฐานเสาหลักเมืองแห่งกรุงเทพมหานคร 2 ต้น โดยต้นแรกเป็นเสาไม้ชัยพฤกษ์ ยอดเสารูปดอกบัวตูม เป็นเสาที่สร้างขึ้นในรัชกาลที่ 1 ซึ่งได้ประกอบพิธีบรรจุดวงชาตาไว้ภายใน ส่วนอีกต้นเป็นเสาไม้ชัยพฤกษ์ยอดเม็ดทรงมัณฑ์ สร้างขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 4 เนื่องจากทรงพระราชดำริว่า เสาหลักเมืองที่สร้างขึ้นในรัชกาลที่ 1 นั้นได้ชำรุดไปตามกาลเวลา และได้ทรงผูกดวงชาตาพระนครขึ้นใหม่ให้ต้องตามดวงพระราชสมภพ เพื่อให้ประเทศชาติและประชาชนประสบความเจริญรุ่งเรืองยิ่งขึ้นสืบไป โดยได้โปรดเกล้าฯ ให้เชิญแผ่นทองคำจารึกดวงชาตาที่ทรงผูกขึ้นใหม่บรรจุที่ยอดเสาหลักเมืองและได้ทรงประกอบพิธีบวงสรวงอัญเชิญพระหลักเมืองเข้าประดิษฐานในรูปเทวดาบนยอดหลักเมืองต้นใหม่ โดยในปัจจุบันไม่ปรากฏรูปเทวดาหรือพระหลักเมืองที่เคยประดิษฐานบนยอดเสาเหมือนในอดีต

เสาหลักเมืองต้นเดิมที่สร้างในรัชกาลที่ 1 ได้รับการบูรณะในรัชกาลปัจจุบัน มีความสูง 4.160 เมตร เส้นผ่านศูนย์กลางที่โคนเสา 29 เซนติเมตร ฝังลึก 25 เซนติเมตร สูงจากพื้นอาคาร 3.910 เมตร เสาหลักเมืองที่สร้างขึ้นในรัชกาลที่ 4 ได้รับการบูรณะในรัชกาลปัจจุบัน มีความสูง 5.035 เมตร เส้นผ่านศูนย์กลางที่โคนเสา 47 เซนติเมตร ฝังลึก 1.707 เมตร สูงจากพื้นอาคาร 3.328 เมตร

พิธีจารึกดวงชาตาพระนคร, พิธีบรรจุดวงชาตาพระนคร, พิธียกเสาหลักเมือง,ประกาศพระราชพิธีเรื่อง “ประกาศเทวดาให้ประดิษฐานในเทวรูปบนยอดพระบรมมหานครโดรณที่บรรจุพระสุพรรณบัตรจาฤกดวงพระชันษากรุงเทพฯ”

จดหมายเหตุการปรับปรุงศาลหลักเมืองกรุงเทพมหานคร พุทธศักราช 2325-2529.กรุงเทพฯ : คณะกรรมการดำเนินการปรับปรุงศาลหลักเมือง, 2531. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระสมมตอมรพันธ์.ประกาศการพระราชพิธี เล่ม 2.กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, 2550.