จิตรกรรมเรื่องเวสสันดรชาดก

ในสมัยรัชกาลที่ 5 โปรดเกล้าฯ ให้บูรณปฏิสังขรณ์พระอุโบสถวัดราชาธิวาสขึ้นใหม่ โดยสมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์เป็นผู้ออกแบบ และนาย ซี. อาเลกรี (C. Alegri) วิศวกรกรมโยธาธิการเป็นผู้ดำเนินการก่อสร้าง ในส่วนจิตรกรรมฝาผนังนั้นสมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ทรงออกแบบและร่างภาพไว้ และให้นายคาร์โล ริโกลี (Carlo Rigoli) จิตรกรชาวอิตาเลียนเป็นผู้ขยายแบบและระบายสี โดยภาพเรื่องมหาเวสสันดรชาดกทั้ง 13 กัณฑ์นั้น ทรงร่างภาพเองจำนวน 12 กัณฑ์ และให้นายคาร์โล ริโกลี ร่างภาพกัณฑ์ที่ 13 ตามคำแนะนำของพระองค์

ภาพปูนเปียก หรือ Fresco

ภาพมหาเวสสันดรชาดกมีฉากใหญ่ที่ผนังเหนือช่องหน้าต่างและประตูรวม 3 ด้าน เรียงลำดับจากด้านขวาของพระประธาน ได้แก่ ผนังด้านทิศใต้เป็นฉากกัณฑ์หิมพานต์ เล่าเหตุการณ์ตอนพระเวสสันดรทรงบริจาคช้างปัจจัยนาเคนทร์แก่พราหมณ์เมืองกลิงคราษฎร์ ซึ่งเป็นเหตุให้ชาวเมืองสีพีไม่พอใจ ทำให้พระเวสสันดร พระนางมัทรีและพระโอรสธิดาต้องถูกเนรเทศออกจากเมือง ผนังด้านทิศตะวันออกเป็นฉากทานกัณฑ์ เล่าเหตุการณ์ขณะพระเวสสันดรเสด็จออกจากกรุงสีพีและได้ทรงบริจาคทางตลอดเส้นทางที่มุ่งหน้าสู่ป่าหิมพานต์แม้กระทั่งม้าเทียมรถและราชรถ ผนังด้านทิศเหนือเป็นฉากนครกัณฑ์ เล่าเหตุการณ์ในตอนจบที่กษัตริย์ทั้งหกเสด็จกลับสู่เมืองสีพีด้วยกระบวนอิสริยยศ โดยมีฉากพระราชวังที่ละม้ายคล้ายกับพระมหาปราสาทในพระบรมมหาราชวัง ส่วนภาพเหตุการณ์สำคัญจากกัณฑ์อื่นๆ อยู่บริเวณผนังระหว่างช่องหน้าต่าง ซึ่งมีการจัดวางองค์ประกอบโดยให้บุคคลสำคัญของเรื่องอยู่ใจกลางภาพ แวดล้อมด้วยฉากสถานที่หรือทิวทัศน์อย่างสมจริงตามเรื่องราวในชาดก

จิตรกรรมฝาผนังในพระอุโบสถวัดราชาธิวาสเป็นภาพเขียนสีบนปูนเปียกแบบตะวันตก ผนังด้านหน้าพระประธานและด้านข้างทั้ง 2 ฝั่งเขียนภาพเรื่องมหาเวสสันดรชาดก รวม 13 กัณฑ์ ซึ่งสมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ทรงออกแบบและร่างภาพไว้ รูปแบบของภาพจิตรกรรมมีลักษณะที่สมจริง จัดองค์ประกอบโดยให้แสงเงาและแสดงมิติของวัตถุ ภาพทิวทัศน์ที่แสดงให้เห็นบรรยากาศต่างๆตามท้องเรื่อง ไม่ว่าจะเป็นท้องฟ้าที่เต็มไปด้วยก้อนเมฆ ภาพต้นไม้ ทิวเขา หรือแม้แต่บ้านเรือน กระท่อมและปราสาทราชวัง ภาพบุคคลมีขนาดใหญ่ แสดงลักษณะกล้ามเนื้อทางกายวิภาค แสดงสีหน้าและอารมณ์ และไม่มีการปิดทองที่เครื่องทรงหรือภาพบุคคลสำคัญ แต่ใช้วิธีการจำแนกชนชั้นของภาพบุคคลด้วยอาภรณ์ที่สวมใส่และเครื่องประดับต่างๆ โดยสมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ได้ทรงศึกษาและทรงแยกลักษณะเด่นของบุคคลไว้ 4 ประเภทตามวรรณะต่างๆ เพื่อนำมาใช้ในการเขียนภาพจิตรกรรม ได้แก่ กษัตริย์ พราหมณ์ แพศย์ และศูทร ซึ่งองค์ประกอบต่างๆเหล่านี้ ทำให้จิตรกรรมในพระอุโบสถวัดราชาธิวาส มีความแตกต่างจากจิตรกรรมไทยประเพณี และเป็นตัวอย่างสำคัญของงานช่างจิตรกรรมแบบตะวันตกฝีพระหัตถ์สมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์

เวสสันดรชาดก, ทศชาดก

จารุณี อินเฉิดฉาย. ศิลปกรรมวัดราชาธิวาส. กรุงเทพฯ : สมาคมนักเรียนเก่าราชาธิวาส, 2546.

พระราชกวีและคณะ.ประวัติวัดราชาธิวาส.กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์สุรวัฒน์, 2543.

ประชุมพงศาวดาร เล่ม 15. กรุงเทพฯ : โรงพิมพ์คุรุสภา, 2507.