พระบรมธาตุนครศรีธรรมราช

หลักฐานลายลักษณ์อักษรที่เกี่ยวกับประวัติการสร้างมีอยู่ในลักษณะตำนาน ได้เล่าอดีตย้อนกลับไปจนถึงราวยุคต้นประวัติศาสตร์ หรือราวพุทธศตวรรษที่ 10 ครั้งนั้นเจ้าชายทันตกุมารและเจ้าหญิงเหมมาลาอัญเชิญพระเขี้ยวแก้วจากอินเดียไปสู่ศรีลังกา ทว่าเรือแตกจนทำให้ทั้ง 2 พระองค์มาขึ้นฝั่งยังหาดทรายแก้ว นำพระบรมสารีริกธาตุฝังไว้ที่หาดทรายแก้วเพื่อป้องกันภยันตราย เมื่อทั้ง 2 พระองค์หาหนทางอัญเชิญพระเขี้ยวแก้วไปยังศรีลังกาเป็นผลสำเร็จแล้วจึงได้อัญเชิญพระบรมสารีริกธาตุส่วนหนึ่งกลับมาประดิษฐานยังตำแหน่งเดิม ต่อมาพระเจ้าศรีธรรมโศกราชได้สร้างพระสถูปครอบสถานที่ที่ประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุไว้ ซึ่งก็คือพระบรมธาตุนครศรีธรรมราชนั่นเอง

ก่ออิฐถือปูน

รูปแบบปัจจุบันจากส่วนฐานจนกระทั่งส่วนยอดของพระบรมธาตุเจดีย์นครศรีธรรมราชมีลักษณะดังต่อไปนี้

ส่วนล่างเป็นฐานประทักษิณสูง ล้อมรอบด้วยระเบียงหรือที่เรียกว่าวิหารทับเกษตร บันไดทางขึ้นสู่ลานประทักษิณอยู่ทางทิศเหนือซึ่งเป็นด้านที่เชื่อมต่อกับวิหารพระทรงม้า ทำให้บันไดทางขึ้นสู่ลานประทักษิณตั้งอยู่ภายในวิหารพระทรงม้าไปโดยปริยาย

ผนังของฐานประทักษิณประดับด้วยแนวเสาอิง บนตัวเสาอิงมีพระพุทธรูปยืนขนาบบ้างด้วยพระสาวกอยู่ภายในซุ้ม ระหว่างเสามีช้างเห็นครึ่งตัวอยู่ภายในซุ้มวงโค้งหรือซุ้มหน้านางด้านละ 6 ตัว ยกเว้นทางด้านเหนือมีอยู่ 4 ตัว เพราะต้องเว้นพื้นที่ไว้สำหรับบันไดทางขึ้นสู่ลานประทักษิณ

พระบรมธาตุนครศรีธรรมราชเป็นเจดีย์ทรงกลมที่มีรูปแบบใกล้ชิดกับศิลปะลังกาอย่างมาก น่าจะเป็นเจดีย์องค์แรกๆ ในดินแดนไทยที่สร้างขึ้นภายใต้กระแสของพุทธศาสนาลังกาวงศ์ที่เผยแผ่สู่ดินแดนไทยตั้งแต่ห้วงพุทธศตวรรษที่ 18 เป็นต้นมา ทั้งยังอาจเป็นแรงบันดาลใจทั้งทางตรงและทางอ้อมต่อเจดีย์ทรงกลมหลายองค์ในดินแดนไทย

1. เชื่อกันว่าพระบรมธาตุนครศรีธรรมราชสร้างขึ้นโดยเกี่ยวข้องกับเจดีย์ทรงกลมในศิลปะลังกา ตัวอย่างที่ใกล้เคียงได้แก่ กิริเวเหระ เมืองโปลนนารุวะ

2. พระบรมธาตุนครศรีธรรมราชเป็นปูชนียสถานศักดิ์สิทธิ์จึงได้รับการถ่ายทอดหรือจำลองสู่เจดีย์องค์อื่นๆ โดยมีการปรับปรุงเปลี่ยนแปลงให้แตกต่างออกไปจากต้นแบบมากบ้างน้อยบ้าง เช่น เจดีย์วัดเขียนบางแก้ว จังหวัดพัทลุง พระธาตุสวี จังหวัดชุมพรเจดีย์วัดราชประดิษฐาน (วัดพะโคะ) เจดีย์วัดพระเจดีย์งาม เจดีย์วัดสทิงพระ จังหวัดสงขลา

ประภัสสร์ ชูวิเชียร. “พระบรมธาตุเจดีย์นครศรีธรรมราชกับการวิเคราะห์ด้านประวัติศาสตร์ศิลปะ” (วิทยานิพนธ์ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาประวัติศาสตร์ศิลปะ บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร), 2547.

ประภัสสร์ ชูวิเชียร. พระบรมธาตุเจดีย์นครศรีธรรมราช มหาสถูปแห่งคาบสมุทรภาคใต้. กรุงเทพฯ : เมืองโบราณ, 2553.