พระพุทธไตรรัตนนายก

เจ้าพระยานิกรบดินทร์ (โต กัลยาณมิตร) เป็นผู้สร้างวัดกัลยาณมิตร โดยอุทิศบ้านและที่ดินบริเวณใกล้เคียง ซึ่งแต่เดิมเป็นหมู่บ้านที่มีภิกษุจีนพำนักอยู่ และเรียกกันต่อมาว่า "หมู่บ้านกุฎีจีน" สร้างเป็นวัดขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2368 และน้อมเกล้าฯ ถวายเป็นพระอารามหลวง พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว พระราชทานนามว่า "วัดกัลยาณมิตร" และทรงสร้างพระวิหารหลวงและพระประธานพระราชทาน

ก่ออิฐถือปูน ปิดทอง

พระพุทธไตรรัตนนายกมีรูปแบบเฉพาะอย่างพระพุทธรูปที่สร้างในสมัยรัชกาลที่ 3 กล่าวคือ พระวรกายค่อนข้างเพรียว พระพักตร์ค่อนข้างกลมกึ่งรูปไข่ ขมวดพระเกศาเล็ก พระรัศมีเป็นเปลว พระขนงโก่ง เส้นขอบเปลือกพระเนตรและพระขนงป้ายเป็นแผ่นเช่นเดียวกับพระพุทธรูปอยุธยาตอนปลาย พระเนตรเปิดและมองตรง พระนาสิกค่อนข้างเล็กและโด่ง พระโอษฐ์เล็ก เส้นพระโอษฐ์อ่อนโค้งเล็กน้อยเกือบเป็นเส้นตรง คล้ายเรือประทุน พระพักตร์อย่างหุ่น ประทับนั่งแสดงปางมารวิชัย นิ้วพระหัตถ์เรียวยาวเสมอกัน สังฆาฏิเป็นแผ่นใหญ่พาดอยู่กึ่งกลางพระวรกาย

เจ้าพระยานิกรบดินทร์ (โต กัลยาณมิตร) เป็นผู้สร้างวัดกัลยาณมิตร พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวพระราชทานช่วยในการสร้างพระวิหารและพระพุทธรูปประธาน ต่อมาในสมัยรัชกาลที่ 4 พระราชทานนามว่า พระพุทธไตรรัตนนายก

แนวพระราชดำริในการสร้างพระพุทธรูปขนาดใหญ่ในพระนครเช่นนี้อาจเป็นการแสดงความเจริญรุ่งเรืองทางพุทธศาสนาโดยมีพระมหากษัตริย์เป็นองค์อุปถัมภ์ ดังจะเห็นว่าในรัชกาลที่ 3 มีการสร้างพระพุทธรูปขนาดใหญ่ในพระนคร เช่น พระพุทธไตรรัตนนายกที่วัดกัลยาณมิตร และพระพุทธไสยาสน์ วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม

ศักดิ์ชัย สายสิงห์.งานช่าง สมัยพระนั่งเกล้าฯ.กรุงเทพฯ : มติชน, 2551.

ศักดิ์ชัย สายสิงห์.พระพุทธรูปในประเทศไทย : รูปแบบ พัฒนาการและความเชื่อของคนไทย. กรุงเทพฯ : ภาควิชาประวัติศาสตร์ศิลปะ คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2556.