หอพิสัยศัลยลักษณ์

สร้างขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 4

ประกาศขึ้นทะเบียนโบราณสถานในราชกิจจานุเบกษาเล่มที่52 ตอนที่ 75 วันที่ 8 มีนาคม พ.ศ. 2478

มีรูปแบบเป็นอาคารหอคอยสูง 4 ชั้น ตั้งอยู่บนฐานอาคารที่มีลานกว้างซึ่งมีบันไดและพนักระเบียง ภายในอาคารมีบันไดเวียนขึ้นไปสู่ชั้นบน ชั้น 2 มีระเบียงออกมาสู่ภายนอก ประดับพนักระเบียงด้วยกระเบื้องเคลือบ มีการใช้ระบบผนังวงโค้งช่วยรองรับน้ำหนัก ผังอาคารมีลักษณะคล้ายหอสูงทรงสี่เหลี่ยมประกบกัน 2 ชุด ดังนั้นจึงมีหลังคา 2 ส่วน คือส่วนที่เป็นสามเหลี่ยมหน้าจั่ว และหลังคาตัดทรงสี่เหลี่ยม ตัวอาคารก่ออิฐฉาบปูน ช่องหน้าต่างมีลักษณะเป็นช่องวงโค้งมีบานไม้เปิด -ปิด ยกเว้นช่องหน้าต่างชั้นบนสุดที่เจาะเป็นช่องสี่เหลี่ยม

หอพิสัยศัลยลักษณ์เป็นอาคารหอคอยสูง แนวคิดและเทคนิคการก่อสร้างได้รับอิทธิพลศิลปะตะวันตก พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้นเพื่อเป็นที่ประทับทอดพระเนตรทิวทัศน์และสังเกตการณ์ทางดาราศาสตร์เมื่อเสด็จแปรพระราชฐานไปประทับแรมที่พระราชวังจันทรเกษม จ.พระนครศรีอยุธยา

เป็นหอคอยสูงที่รัชกาลที่ 4 ทอดพระเนตรดวงดาวเช่นเดียวกับหอชัชวาลเวียงชัย ที่พระนครคีรี จ.เพชรบุรี ซึ่งในรัชสมัยนี้ยังมีหอสูงเพื่อการคำนวณทางดาราศาสตร์และกำหนดเวลามาตรฐานในพระบรมมหาราชวังด้วย เช่น พระที่นั่งภูวดลทัศนัย หอนาฬิกา เป็นต้น

ศิลปากร, กรม. ทะเบียนโบราณสถาน. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2532.

พัสวีสิริ เปรมกุลนันท์. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมขุนราชสีหวิกรมกับงานช่างหลวงในสมัยรัชกาลที่ 4. นครปฐม : โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2555.