ปราสาทพระเทพบิดร

เริ่มสร้างในสมัยรัชกาลที่ 4 เมื่อ พ.ศ.2398และมาแล้วเสร็จในสมัยรัชกาลที่ 5 ซึ่งในปลายรัชกาลได้เกิดเหตุเพลิงไหม้เครื่องหลังคาทั้งหมดเนื่องจากไฟฟ้าลัดวงจร จึงได้ทำการบูรณะเครื่องหลังคาขึ้นใหม่ โดยการบูรณะแล้วเสร็จในสมัยรัชกาลที่ 6

อาคารทรงปราสาทจัตุรมุขยอดปรางค์ มุขหน้าเป็นมุขลดโถงอยู่ทางทิศตะวันออก ตัวอาคารประดับกระเบื้องเคลือบลายพุ่มข้าวบิณฑ์บนพื้นสีฟ้าเข้ม หลังคาซ้อนชั้นประดับด้วยช่อฟ้า ใบระกา หางหงส์ นาคสะดุ้ง มุงกระเบื้องเคลือบสี ส่วนยอดเป็นทรงปรางค์ทำด้วยปูนปั้นประดับกระเบื้องเคลือบสี หน้าบันทั้ง 4 ด้านประดับตราพระบรมราชสัญลักษณ์ 4 รัชกาล ได้แก่ หน้าบันมุขทิศเหนือเป็นรูปอุณาโลม ในรัชกาลที่ 1 มุขทิศใต้รูปครุฑยุดนาค ในรัชกาลที่ 2 มุขทิศตะวันตกรูปพระวิมาน ในรัชกาลที่ 3 และมุขทิศตะวันออกรูปพระมหามงกุฎ ในรัชกาลที่ 4 ซุ้มประตูและหน้าต่างมีเครื่องยอดทรงมงกุฎปิดทองประดับกระจก ผนัง 2 ข้างของบานประตูและหน้าต่างประดับลายปูนปั้นปิดทองรูปตราพระบรมราชสัญลักษณ์ในรัชกาลที่ 1-5

พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวมีพระราชดำริให้สร้างปราสาทยอดปรางค์บนฐานไพทีใกล้กับพระมณฑป พระราชทานนามว่า พระพุทธปรางค์ปราสาท ด้วยทรงพระราชดำริให้เป็นที่ประดิษฐานพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรโดยตั้งบุษบกให้ต่ำลงเพื่อจะได้ชมเนื้อแก้วอันงดงามได้ถนัด แต่การก่อสร้างมาแล้วเสร็จในสมัยรัชกาลที่ 5 โดยมิได้เชิญพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรมาประดิษฐานตามพระราชดำริเดิม เนื่องจากสถานที่คับแคบไม่เหมาะแก่การพระราชพิธี ครั้นในสมัยรัชกาลที่ 6 โปรดเกล้าฯ ให้เชิญพระบรมรูปพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 1-5 ที่เคยประดิษฐาน ณ พระที่นั่งศิวาลัยมหาปราสาทมาประดิษฐาน ณ พระพุทธปรางค์ปราสาทเพื่อให้พสกนิกรได้ถวายบังคมพระบรมรูปได้ และพระราชทานนามใหม่ว่า ปราสาทพระเทพบิดร ในปัจจุบันปราสาทพระเทพบิดรเป็นที่ประดิษฐานพระบรมรูปพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 1-8 ซึ่งเปิดให้ประชาชนเข้าถวายบังคมได้ในวันสำคัญ เช่น วันจักรี วันปิยมหาราช วันฉัตรมงคล และวันสงกรานต์

ศิลปากร, กรม. จดหมายเหตุการบูรณะปฏิสังขรณ์วัดพระศรีรัตนศาสดารามและพระบรมมหาราชวังในการฉลองพระนครครบ 200 ปี พุทธศักราช 2525. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2525.

แน่งน้อย ศักดิ์ศรี, ม.ร.ว. พระบรมมหาราชวังและวัดพระศรีรัตนศาสดาราม. กรุงเทพฯ: ริเวอร์บุ๊คส์, 2543.