จิตรกรรมเรื่องสวรรค์ชั้นดาวดึงส์

รัชกาลที่ 4 โปรดเกล้าฯ ให้สร้างวัดทุมวนารามหรือวัดสระปทุม เมื่อ พ.ศ.2396 ในคราวเดียวกับที่โปรดเกล้าฯ ให้สร้างสระปทุมวันในบริเวณท้องนาหลวงในคลองบางกะปิ สำหรับเป็นที่ประทับทรงสำราญพระราชอิริยาบถ

ภาพเขียนสีฝุ่น

ผนังภายในรอบพระอุโบสถเหนือช่องหน้าต่าง เขียนภาพสวนสวรรค์ทั้ง 4 แห่ง บนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ สวนแต่ละแห่งมีองค์ประกอบคล้ายกัน โดยภาพเทวดานางฟ้าที่แต่งองค์ทรงเครื่องอย่างตัวละครเอกในงานจิตรกรรมประเพณี มีภาพสถาปัตยกรรมทรงปราสาทที่คล้ายกับพระมหาปราสาทในพระบรมมหาราชวัง เบื้องหลังเต็มไปด้วยแมกไม้และท้องฟ้าที่มีภาพเทวดาและนางฟ้าเหาะอยู่ท่ามกลางก้อนเมฆ ด้านหน้าของฉากพระมหาปราสาทเป็นภาพสระบัวขนาดใหญ่ที่มีเรืออยู่กลางสระ มีลักษณะคล้ายเรือพระที่นั่ง ฉากด้านหลังพระประธานเขียนเรื่องช้างเอราวัณที่เชื่อกันว่าแต่ละงามีสระบัว 7 สระ แต่ละสระมีดอกบัว 7 ดอก แต่ละดอกมีกลีบ 7 กลีบ และมีเทพธิดาสถิต 7 องค์

ภาพจิตรกรรมเหนือช่องหน้าต่างภายในพระอุโบสถวัดปทุมวนารามมีเนื้อหาเกี่ยวกับสวนต่างๆ บนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ ซึ่งเป็นสถานที่ทรงพระสำราญของพระอินทร์และเหล่าเทพบุตรเทพธิดาได้แก่ สวนนันทวันปารุสกวันจิตรลดาวันและมิสกวัน ภาพสวนแต่ละแห่งประกอบด้วยปราสาทที่ประทับและสระน้ำซึ่งเต็มไปด้วยดอกบัว ในสระนั้นมีภาพเรือซึ่งมีโขนเรือและบุษบก คล้ายกับรูปแบบเรือพระที่นั่งที่ใช้ในการพระราชพิธี ความหมายจากภาพเรื่องสวรรค์ชั้นดาวดึงส์เหล่านี้แสดงผ่านข้อความที่อยู่ใต้ห้องภาพ นอกจากจะสะท้อนถึงอุดมคติในเรื่องสวรรค์ดังที่บรรยายไว้ในไตรภูมิโลกวินิจฉัยกถาแล้ว ยังอาจเชื่อมโยงได้กับแนวคิดเรื่องการจำลองบรรยากาศของสระปทุมวันอันเป็นที่ประทับเพื่อสำราญพระราชอิริยาบถส่วนพระองค์ของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งโปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้นใกล้กับวัดปทุมวนาราม

จีราวรรณ แสงเพ็ชร. “สุทัสสนนครบนดาวดึงสเทวภิภพ ภาพจิตรกรรม รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ณ วัดปทุมวนาราม ราชวรวิหาร” ใน 55 ปีคณะโบราณคดีกับการอนุรักษ์และพัฒนามรดกวัฒนธรรมของชาติ เนื่องในวโรกาสมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 84 พรรษา.กรุงเทพฯ: คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2554.