หนังพระนครไหว

สร้างขึ้นในสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย

แกะลาย ระบายสี

หนังพระนครไหวประกอบด้วยหนัง 2 ประเภทใหญ่ ได้แก่ หนังชุดเบิกโรง คือชุดจับลิงหัวค่ำ ประกอบด้วยตัวหนังพระฤษี ลิงขาว และลิงดำ อีกประเภทหนึ่งคือหนังเล่าเรื่อง สำหรับการแสดงเรื่องรามเกียรติ์ตอนต่างๆ เช่น ตอนศึกอินทรชิตตอนหักคอช้างเอราวัณ ตอนหนุมานอาสา ตอนทศกัณฐ์สั่งเมือง และตอนพระรามเสี่ยงม้าอุปการเป็นต้น ตัวหนังทำจากหนังโคเป็นผืนขนาดใหญ่ ฉลุลายด้วยสิ่วและค้อนให้เป็นรูปตัวละครจากเรื่องรามเกียรติ์และองค์ประกอบต่างๆ ตามท้องเรื่อง ตัวละครแต่งกายยืนเครื่องและสวมศิราภรณ์เช่นเดียวกับการแสดงโขน โดยแผ่นหนังทั้งผืนไม่ขาดจากกัน ระบายสีผืนหนังในบางแห่ง หนังแต่ละตัวมีไม้คีบหนัง 2 ข้าง สำหรับผนึกตัวหนังและเชิดประกอบการแสดง

หนังใหญ่เป็นมหรสพของหลวงที่มีมาตั้งแต่สมัยอยุธยาจนถึงสมัยรัตนโกสินทร์ สำหรับใช้ประกอบการแสดงในการพระราชพิธีสำคัญ เช่น พระราชพิธีสมโภชต่างๆ งานพระเมรุ เป็นต้น โดยเฉพาะในสมัยสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย มีชุดหนังใหญ่สำหรับการแสดงในงานพระราชพิธีมีชื่อเรียกว่า “หนังพระนครไหว” เป็นตัวหนังที่มีความสวยงาม ยิ่งใหญ่ และครบถ้วนสำหรับประกอบการแสดงเรื่องรามเกียรติ์ ซึ่งมีฉากการสู้รบอยู่หลายตอนได้อย่างสมบูรณ์ จึงทำให้การแสดงของราชสำนักแต่ละครั้งเป็นที่เลื่องลือไปทั่วพระนคร สันนิษฐานว่าเป็นที่มาของคำว่า หนังพระนครไหว ลักษณะสำคัญของหนังพระนครไหวคือ ภาพตัวละครต่างๆ ได้แก่ ตัวพระ ตัวนาง ยักษ์วานรจะอยู่ในอากัปกิริยาต่างกันตามเนื้อเรื่อง ทั้งหมดแต่งกายเช่นเดียวกับการแสดงโขนประดับพื้นหลังด้วยลวดลายกระหนกที่พลิ้วไหว บางชิ้นเป็นหนังเล่าเรื่องซึ่งจะมีองค์ประกอบฉากเพิ่มเติม เช่น ภาพปราสาทราชวัง ราชรถ แม่น้ำ ต้นไม้ ภูเขา ตัวหนังทำด้วยหนังโคผืนเดียวฉลุลายและระบายสีบางแห่ง

รามเกียรติ์

จารุณี อินเฉิดฉาย, ขวัญจิต เลิศศิริ, สมชาย ศุภลักษณ์อำไพพรผู้เขียนและเรียบเรียง.หนังพระนครไหว.กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2551.