พระพุทธรูปปางสมาธิ

ไม่ทราบประวัติการสร้างที่แน่ชัด แต่จากรูปแบบทางศิลปกรรมทำให้กำหนดอายุได้ว่าสร้างขึ้นในสมัยทวารวดี

สลักหิน

ค้นพบจากเมืองศรีมโหสถ อำเภอศรีมโหสถ จังหวัดปราจีนบุรี

พระพุทธรูปอยู่ในอิริยาบถนั่งขัดสมาธิราบแบบหลวมบฯฐานบัว พระหัตถ์ทำปางสมาธิ ด้านหลังมีแผ่นหลังทรงโค้งรองรับไว้

เค้าพระพักตร์แตกต่างไปจากพระพุทธรูปที่พบจากภาคกลางทั่วไป พระพักตร์เหลี่ยม พระขนงต่อ พระเนตรเหลือบต่ำ พระนาสิกและพระโอษฐ์สมส่วน พระหนุ (คาง) เหลี่ยม พระเกศาขมวดเป็นวงก้นหอย พระอุษณีษะนูนเพียงเล็กน้อย

พระพุทธรูปครองจีวรห่มเฉียง ไม่มีริ้ว บางแนบพระวรกาย แลเห็นขอบสบงบริเวณบั้นพระองค์ชัดเจน พระหัตถ์ทำปางสมาธิ พระเพลาสลักให้เห็นเป็นมุมมองจากด้านบน สังเกตได้จากการแบฝ่าพระบาทออกทางด้านหน้าและแลเห็นพระชงฆ์จากมุมมองด้านบน พระบาททั้งสองซ้อนทับกัน นิยมเรียกว่าขัดสมาธิราบแบบหลวม

แผ่นเบื้องหลังสลักต้นพระศรีมหาโพธิ์อยู่เบื้องหลังพระเศียร สองข้างเป็นรูปสถูปทรงหม้อที่มีฉัตรซ้อนชั้นปักเป็นส่วนยอด

อนึ่ง เมื่อมองจากทางด้านข้างจะพบว่าพระเพลาอยู่ในแนวเดียวกันกับพระอุระและพระอุทร ไม่ได้ยื่นพ้นออกมาทางด้านหน้า ทำให้กายวิภาคผิดไปจากความเป็นจริง ปัญหาดังกล่าวนี้อาจเกิดจากความหนาของหินไม่เพียงพอ หรืออาจเป็นความตั้งใจของช่างที่เห็นว่ารูปแบบเช่นนี้เหมาะสมดีแล้ว

พระพุทธรูปจากเมืองศรีมโหสถ จังหวัดปราจีนบุรี องค์นี้ เป็นตัวอย่างสำคัญของพระพุทธรูปทวารวดีในอิริยาบถนั่งขัดสมาธิราบแบบหลวม นอกจากนี้ยังแสดงให้เห็นถึงภาพสลักสถูปที่สมบูรณ์ด้วย

บวสเซอลีเย่, ฌอง. “ศิลปะทวารวดี”, แปลโดย หม่อมเจ้าสุภทัรดิศ ดิศกุล, ศิลปากร, ปีที่ 11, ฉบับที่ 5 (มกราคม 2511), หน้า 35-64.

บัณฑิต ลิ่วชัยชาญ. โบราณคดีเมืองศรีมโหสถ. กรุงเทพฯ : สำนักศิลปากรที่ 5 ปราจีนบุรี สำนักโบราณคดี กรมศิลปากร, 2548.

ศักดิ์ชัย สายสิงห์. ศิลปะทวารวดี วัฒนธรรมพุทธศาสนายุคแรกเริ่มในดินแดนไทย. กรุงเทพฯ : เมืองโบราณ, 2547.